เรือนไทย

รองเสวกโท หลวงวิจารณ์ภัณฑกิจ (แจ๋ว บุนนาค) ในรัชกาลที่ ๖

ขอเรียนถามว่า มีท่านใดมีข้อมูลของท่านบ้างหรือไม่ครับ


เท่าที่ผลทราบข้อมูลในขณะนี้

รองเสวกโท หลวงวิจารณ์ภัณฑกิจ (แจ๋ว บุนนาค) ในรัชกาลที่ ๖

เกิด ในช่วงระหว่างปี ๒๔๓๑ - ๒๔๓๓
สันนิษฐานว่า ถูกดุลย์เมื่อ ๓๑ มีนาคม ๒๔๖๘ (ซึ่งมีการดุลย์ข้าราชสำนักครั้งใหญ่หลัง ร. ๖ สวรรคต)
ถึงแก่กรรม น่าจะประมาณช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่ ๒ ยุติ (ปี ๒๔๘๗ - ๒๔๙๑)


ในหนังสือ พิพิธภัณฑ์สัพพะสยามกิจ ศักราช ๒๔๗๔ หน้า ๑๒๕๐ อักขรานุกรมขุนนาง อักษร ว. ว่า

" วิจารณ์ภัณฑกิจ, หลวง (แจ๋ว บุนนาค)  รองเสวกโท  หัวหน้าแผนกรักษาพื้นที่ในบริเวณกำแพงพระราชวังดุสิต "

(กราบขอบพระคุณ คุณวันดี ที่เอื้อเฟื้อข้อมูลครับ  ;D)


หนังสือ (และเว็บไซต์) ชมรมสายสกุลบุนนาค (http://www.bunnag.in.th/prarajpannuang032.html (http://www.bunnag.in.th/prarajpannuang032.html)) ว่า

หลวงวิจารณ์ภัณฑกิจ (แจ๋ว บุนนาค)
(24) ๔:ด:14 บุตรเจ้าพระยาสุรพันธพิสุทธิ์ (เทศ) มารดาชื่อ มอญ รับราชการในรัชกาลที่ ๖ ได้เป็นรองเสวกโท ผู้ช่วยหัวหน้าแผนกรักษาวังปารุสกวัน ท่าวาสุกรี สวนจิตรลดา สวนกุหลาบ และสนามหญ้านอกกำแพงพระราชวังดุสิต หลวงวิจารณ์ภัณฑกิจ (แจ๋ว) มีบุตรธิดา ๑๓ คน เป็นหญิง ๖ คน ชื่อ เจรง เป็นภรรยา โชค บุนนาค บุตรพระยามนตรีสุริยวงศ์ (ชื่น) มีบุตรชาย ๗ คน ชื่อ จรรย์  ร้อยตรี จำลอง  อำรุง  และ ปรีชา

ตอนเด็ก ๆ คุณตาของผม เคยเล่าให้ฟังว่า เกิดที่เรือนแพ บริเวณพระราชวังบางปะอิน
เนื่องจากคุณพ่อของท่าน (หลวงวิจารณ์ภัณฑกิจ แจ๋ว บุนนาค) เป็นผู้รักษาพระราชวังบางปะอิน
(โดยท่านเล่าว่า ได้รับพระราชทานชื่อจาก สมเด็จ ฯ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศ ฯ)

เมื่อโตขึ้นมา ได้อ่านข้อมูลเพิ่มเติม ก็สงสัยมาโดยตลอด
เพราะคุณตาเกิดปี ๒๔๗๖ แต่คุณหลวงทวดท่านถูกดุลย์ ซึ่งก็น่าจะก่อนหน้านั้น ทำไมถึงมาเป็นผู้รักษาวังได้

ยิ่งเมื่อได้ข้อมูลจากหนังสือ  พิพิธภัณฑ์สัพพะสยามกิจ (๒๔๗๔) ของคุณวันดี ซึ่งไม่มีข้อมูลของท่านที่ กระทรวงวัง หน้า ๗๓๗ - ๗๔๐
แต่มีในหน้า ๑๒๕๐  อักขรานุกรมขุนนาง อักษร ว.    
(วิจารณ์ภัณฑกิจ  หลวง (แจ๋ว บุนนาค)  รองเสวกโท
หัวหน้าแผนกรักษาพิ้นที่ในบริเวณกำแพงวัดดุสิต)

แสดงว่าในปี ๒๔๗๔ ท่านไม่ได้รับราชการแล้ว ซึ่งก็ตรงกับที่คุณตาเล่าว่า ท่านถูกดุลย์

ผมจึงเก็บความสงสัยมาโดยตลอดว่า ในปี ๒๔๗๖ ท่านไปเป็นผู้รักษาพระราชวังบางปะอินได้อย่างไร
คุณตาของผมก็เสียไปเมื่อปี ๒๕๔๗    ก่อนหน้านั้น ผมก็ไม่ได้สนใจถามรายละเอียดไว้
(ถึงถามท่าน ก็ไม่แน่ว่าคุณตาจะตอบได้ เนื่องจากคุณทวดเสียตั้งแต่คุณตาอายุประมาณ ๑๒-๑๓)

แต่ผมพึ่งได้พบข้อมูลใหม่มา  ซึ่งน่าจะพอเป็นหลักฐานได้ว่า ท่านไปเป็นผู้รักษาพระราชวังบางปะอินจริง ๆ
คือ ประวัติโรงเรียนบางปะอิน "ราชานุเคราะห์ ๑"
(http://www.racha1.ac.th/2010-06-25-15-13-23 (http://www.racha1.ac.th/2010-06-25-15-13-23))

"... สมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดล   พระองค์เจ้าอาทิตย์ทิพอาภา ประธานผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน  ได้เสด็จแทนพระองค์มาทอดกฐินที่วัดนี้   ขุนศรีสถิตศึกษากร   ศึกษาธิการอำเภอบางปะอิน  นายเกษม อุทธยานินท์  นายอำเภอบางปะอิน   นายดาบสุนทร เรืองจันทร์ กรรมการศึกษา  และหลวงวิจารณ์ภัณฑ์กิจ  ผู้รักษาพระราชวังบางปะอิน  ได้ทำหนังสือทูลเกล้าขอพระราชทานทุนสร้างโรงเรียน พระองค์ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ พระราชทานทรัพย์ส่วนพระองค์จำนวน   ๖,๐๐๐  บาท (หกพันบาทถ้วน)  เป็นทุนสร้างโรงเรียน  ณ  บริเวณทุ่งนาหลังที่ว่าการอำเภอบางปะอิน  ติดต่อกับเขตด้านใต้พระราชวังซึ่งเป็นที่ดินทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์โดยทำสัญญาเช่าปีละ 2 บาท  ต่อมาปี  พ.ศ. ๒๔๘๓  ได้เปลี่ยนแปลงสัญญาเช่าเป็นสัญญาอาศัยอยู่
                 วันที่   ๑๑  พฤศจิกายน  พ.ศ.  ๒๔๗๙   เจ้าหน้าที่กรรมการอำเภอบางปะอิน   ได้ขอพระราชทานนามโรงเรียนนี้ว่า โรงเรียน "ราชานุเคราะห์ ๑ พ.ศ. ๒๔๗๘" ..."

คุณภาณุเมศร์ดูข้อมูลของคุณวิกกี้แล้วหรือยัง   ;D

http://th.wikipedia.org/wiki/หลวงวิจารณ์ภัณฑกิจ_(แจ๋ว_บุนนาค) (http://th.wikipedia.org/wiki/หลวงวิจารณ์ภัณฑกิจ_(แจ๋ว_บุนนาค))

ขอบพระคุณมากครับ  ;D
แต่มิทราบว่า จะมีท่านใดมีข้อมูลมากกว่านั้นหรือไม่

พระยาสุเรนทร์กับคุณภาณุเมศร์เป็นญาติกันหรือเปล่าหนอ   ;D

แฝดไงล่ะคุณเพ็ญเพื่อนรัก  วัดโธ่


เดี๋ยวแวะไปหา มหามุขมาตยานุกูลวงศ์ให้อีกหลายรอบ
เมื่อทราบว่าเป็นญาติโดยตรง


ข้อมูลสมัยรัตนโกสินทร์  ยังมีใครมาเถียงว่าไม่ใช่

สิ้นปีนี้  คลังหนังสืองานศพที่ใหญ่สุดของเมืองไทยจะย้ายที่ตั้งใหม่    พรรคพวกตื่นเต้นมาก  ไปเข้าแถวคอยกันแล้ว

นัดแนะกันโดยทำลืมไม่แจ้งวันดี      ฮ่า ฮ่า  วันดีย้ายบ้านมาอยู่ที่คลังแห่งนี้นานแล้วจ้ะ

เจ้าของเขาให้ดิฉันยืมได้คนเดียว  อิอิอ่ะอ่ะ

ภาษากำลังภายในเรียกกันว่า  ยืมดอกไม้ไหว้พระ

คือยืมหนังสือสุดหายากมาจากท่านผู้หนึ่ง(เสนาศึกษาสูงหนึ่งศอกหลวง)  แล้วนำไปให้สหายที่มีหนังสืองานศพ

หมื่นกว่าเล่ม(และหนังสือหายากอื่น ๆ อีก)ยืมต่อ  โดยแจ้งเจ้าของไว้ก่อน


       คนที่พอจะมีทางตรวจสอบได้  แต่คงใช้เวลา  คือคุณหลวงเล็กผู้สามารถ(ที่จริงใจดีมาก)

เฮอะ    ช่วงนี้ไม่ว่างครับ  งานเยอะ  ขอผลัดไปเป็นเดือนหน้าแล้วกัน
เพราะเอกสารวางอยู่รอบตัว  ต้องจัดหมวดหมู่ใหม่  คงใช้เวลาหลายวัน ;D

ขอบพระคุณทุกท่านมากครับ   :)

ได้เคยเรียนถามคุณหลวงไปแล้ว  แต่เห็นว่าช่วงนี้ท่านงานยุ่ง
เลยมาถามท่านอื่นไปพลางก่อน ระหว่างรอ
เผื่อจะมีข้อมูลใหม่ ๆ หลุดมาบ้าง
 ;D


เรียน คุณเพ็ญชมพู
ผมเปลี่ยนชื่อล็อกอินน่ะครับ แหะ ๆ

ข้อสันนิษฐานว่า  รองเสวกโท หลวงวิจารณ์ภัณฑกิจ (แจ๋ว บุนนาค)
น่าจะถูกดุลย์ออกจากราชการถูกดุลย์เมื่อ ๓๑ มีนาคม ๒๔๖๘ นั้น  ไม่ใช่ข้อมูลที่ถูกต้อง

ตามประกาศกรมมหาดเล็กหลวง  ลงวันที่  ๑  เมษายน  พระพุทธศักราช ๒๔๖๙
มหาเสวกเอก  พระยาวรพงษ์พิพัฒน์  ผู้บัญชาการมหาดเล็ก  เป็นผู้ลงนาม
มีข้อความโดยสรุปว่า  มีพระบรมราชโองการดำรัสเหนือเกล้าฯ  สั่งว่า
ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ข้าราชการชั้นสัญญาบัตรซึ่งมีรายนาม
ตามบัญชีที่แนบมาข้างท้ายประกาศนี้  รับราชการฉลองพระเดชพระคุณตามตำแหน่ง  
ตั้งแต่บัดนี้เป็นต้นไป  

ส่วนข้าราชการชั้นสัญญาบัตรในตำแหน่งหน้าที่อื่นๆ  ซึ่งรับพระราชทานเงินเดือน
ในกรมมหาดเล็กหลวง นอกเหนือรายนามที่ปรากฏตามบัญชีท้ายประกาศนี้  
ให้ปลดจากหน้าที่ราชการ  ตำแหน่ง  และอัตราเงินเดือน  ตั้งแต่วันที่  ๑  เมษายน  ๒๔๖๙  
และจะได้รับโปรดเกล้าฯ ให้รับพระราชทานเบี้ยบำเหน็จบำนาญตามฐานานุรูปต่อไป

รายนามในบัญชีแนบท้ายประกาศนี้  ยาวประมาณ  ๑๕  หน้ากระดาษ
ไม่จำเป็นต้องแจกแจงให้ยาวเปล่าป่วยการ  เข้าที่ประเด็นว่า
ปรากฏชื่อ "รองเสวกโท หลวงวิจารณ์ภัณฑกิจ" ว่า
ได้คงรับตำแหน่งหัวหน้าในแผนกรักษาสวนและสนามนอกกำแพงวังพระราชวังดุสิต
สังกัดกองรักษาพระราชมณเฑียร  

เมื่อเป็นเช่นนี้ก็แสดงว่าคุณหลวงวิจารณ์ภัณฑกิจ  ไม่ได้ถูกดุลย์ออกจากราชการแต่อย่างใด
มิฉะนั้นจะไปปรากฏชื่อในตำแหน่งในหนังสือ "พิพิธภัณฑ์สัพพะสยามกิจ"
ซึ่งจัดพิมพ์และออกมาในระหว่างปี ๒๔๗๔-๒๔๗๕ ได้อย่างไร  
เพราะถ้าถูกดุลย์ก็ต้องระบุไว้ว่า เป็นข้าราชการรับเบี้ยบำนาญ สังกัดกระทรวงวัง

ความเป็นจริง คือ ท่านยังคงรับราชการต่อมาจนกระทั่งเปลี่ยนแปลงการปกครอง เมื่อปี ๒๔๗๕

อือ...คุณหลวงใจดีจริงๆอย่างที่คิด

ขอบพระคุณคุณหลวงท่านเป็นอย่างสูงขอรับ
และต้องขอประทานโทษที่รบกวนคุณหลวงในเวลาที่ท่านกำลังยุ่งด้วย

ผมก็หายคาใจเสียที

จากนี้ไป ผมก็จะสืบหาปีเกิด ปีถึงแก่กรรม ปีที่ถูกดุลย์ ฯลฯ ต่อไป
(น่าจะเป็นการดุลย์ภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ที่ข้าราชสำนักเดิมถูกดุลย์ออกหลายท่าน และคณะราษฎรนำพรรคพวกเข้ามาแทน)

โอ้โฮ   ยกพานธูปเทียนแพมาเทียวรึ  เอิกเริกจัง

 :o :o :o :o :o

   ดิฉันเก็บพานไปบูชาที่หน้าโต๊ะหมู่แล้วนะคะ    พานก็ถอดออกเช็ดแห้งใส่กล่องกระดาษ

เรียบร้อยแล้ว  ครบโหลเมื่อใดจะเรียกร้านที่บางลำพูมารับ

หลวงวิจารณ์ภัณฑกิจ (แจ๋ว บุนนาค) อาจออกจากราชการ
น่าจะเป็นตั้งแต่ปี ๒๔๗๗ เป็นต้นไป
เพราะเป็นระยะที่กระทรวงวังถูกลดขนาดลงเป็นสำนักพระราชวัง
และแผนกรักษาสวนและสนามนอกกำแพงวังพระราชวังดุสิต
ก็เปลี่ยนแปลงชื่อไปเป็นอย่างอื่น  จำไม่ผิดจะหายไปราวๆ ปี ๒๔๗๘-๘๐

บัญชีเบี้ยหวัด  ดูจากเล่มไหนคะ

ขอบพระคุณ คุณวันดี ครับ  ;D



คุณตาเกิดเมื่อปี ๒๔๗๖  และถ้าข้อมูลจากโรงเรียนบางปะอิน "ราชานุเคราะห์ ๑" ถูกต้อง
คุณหลวงน่าจะได้เป็นผู้รักษาพระราชวังบางปะอิน อย่างน้อยก็ระหว่าง ๒๔๗๖-๒๔๗๘  ???

ไปสอบเอกสาร เรื่อง โรงเรียนบางปะอิน "ราชานุเคราะห์ ๑ พ.ศ. ๒๔๗๘" มา
(กรุณาอย่าถามว่าเอกสารนี้อยู่ที่ไหน)  

เห็นแต่ชื่อ นายเกษม  อุทยานิน  ปลัดอำเภอบางปะอิน  ในเอกสารตั้งแต่ต้นจนจบ
ไม่เห็นชื่อคุณหลวงวิจารณ์ภัณฑกิจ (แจ๋ว บุนนาค) สักแห่ง

อ้อ  เงินที่ขอพระราชทานเป็นทุนสร้างโรงเรียนนั้น  ๖,๓๐๐  บาท ไม่ใช่  ๖,๐๐๐  บาท
และเก็บค่าสัญญาเช่าที่ดินสร้างโรงเรียน  ปีละ  ๑  บาท  ไม่ใช่ ปีละ  ๒  บาท (ตอนหลังอาจจะเพิ่มก็ได้กระมัง)
อย่างที่เว็บของโรงเรียนเขียนไว้  

ชื่อโรงเรียนที่พระราชทานนั้น  อาศัยตามที่ได้เคยพระราชทานชื่อสะพานข้ามแม้น้ำ ที่เชียงใหม่
ซึ่งได้เคยพระราชทานนามไว้ก่อนหน้านั้นไม่นานว่า  "ราชานุเคราะห์ ๑ พ.ศ. ๒๔๗๘"

อันที่จริงมีเอกสารอีกอย่างที่ใช้สอบได้ คือ ทำเนียบข้าราชการกระทรวงวัง  ทราบว่าผู้ใหญ่ที่รู้จักมีสำเนาอยู่ลางเล่ม  ถ้าผมมีโอกาสไปเยี่ยมท่าน คงจะไปยืมมาอ่านสักสองสามอาทิตย์  (ถ้าท่านยินยอมด้วยความยินดี)  

ที่จะต้องหาข้อมูล คือ  คุณหลวง ได้เป็นหลวงวิจารร์ภัณฑกิจ ปีไหน
ก่อนหน้านั้น  เคยได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์อะไรมาก่อนหรือไม่
หรือขึ้นเป็นหลวงทีเดียว   เคยบวชหรือเปล่า  
เคยเป็นมหาดเล็กมาก่อนไหม  การศึกษาของคุณหลวงเป็นอย่างไร
เคยได้เครื่องราชฯ อะไรบ้าง  เป็นเสือป่าหรือเปล่า
ตอนถึงแก่กรรมมีหนังสืองานศพหรือไม่  ในหนังสืองานศพของลูกมีการกล่าวถึงคุณหลวงไว้บ้างหรือไม่  
โอย  มีข้อมูลต้องค้นหาอีกเยอะทีเดียว  (ใครที่แอบฉกพานไป  กรุณารับหน้าที่ค้นข้อมูลต่อด้วย  ถือว่าเป็นการชดใช้ค่าพาน) ;D ;D

ในพระราชกฤษฎีกา กำหนดอัตราเงินเดือนข้าราชการในกระทรวงวัง (ฉะบับที่ ๑) พุทธศักราช ๒๔๗๗
สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ทรงลงพระนาม 
ตำแหน่งผู้รักษาพระราชวังบางปะอิน  เป็นพนักงานในแผนกรักษาพระราชวังบางปอิน สังกัดกองมหาดเล็กชาวที่
ถ้าเป็นหัวหน้าแผนก  ได้รับเงินเดือน ๑๔๐ - ๑๙๐ บาท
พนักงาน มีอัตราเงินเดือน  ๓  ชั้น  คือ  ๒๐-๓๐  บาท  ๓๔-๔๐  บาท และ  ๕๕-๗๕  บาท

ทำเนียบข้าราชการกระทรวงวังฤา

ใครมีเอ่ย

ห้องสมุดที่ดิฉันว่าการอยู่นี้  ปีศาจดุมาก  แอบเอาหนังสือไปซ่อนเสมอๆ

เพิ่งได้สามก๊กจี่กับสามก๊กเอี้ยนหงีคืนมา   หายไปสิบกว่าวัน

เคยเห็นในเอกสารผ่านตามาว่า

ท่านได้เป็น ขุน ในราชทินนามเดียวกันมาก่อน

ถ้าเข้าใจไม่ผิด ขุนวิจารณ์ภัณฑกิจ โดยทั่วไปเห็นจะสังกัดกรมชาวที่


ส่วนเรื่องตำแหน่งผู้รักษาพระราชวังบางปะอินนั้น

ผมก็มีข้อมูลแค่จากคำบอกเล่าของคุณตา และเว็บไซต์โรงเรียนเท่านั้นครับ

การแบ่งราชการของกระทรวงวังสมัยก่อนมีการเปลี่ยนแปลงอยู่เสมอ
ต้องตรวจสอบดีๆ 

ในต้นรัชกาลก็อย่าง กลางรัชกาลก็อย่าง  ปลายรัชกาลก็อย่าง
เปลี่ยนรัชกาลก็อย่าง  โอย  ปวดศีรษะ :-\

ราชทินนาม "วิจารณ์ภัณฑกิจ" นั้น  น่าจะจัดอยู่ในพวกพนักงานรักษาราชพัสดุ  สังกัดกองคลังราชพัสดุ  กระทรวงวัง  หรือกองคลังเครื่องโต๊ะมากกว่าที่จสังกัดกรมชาวที่  แต่การที่ได้ไปเป็นผู้รักษาพระราชวังบางปะอินนั้น  น่าจะมีสาเหตุมาจากเมื่อเปลี่ยนแปลงการปกครองนั้น  มีการปลดข้าราชการในพระราชสำนักออกไปจำนวนหนึ่ง  รวมทั้งไม่มีการพระราชทานบรรดาศักดิ์ต่อมา  เมื่อมีการเปลี่ยนตำแหน่งหน้าที่ราชการจึงยังคงใช้ราชทินนามสำหรับตำแหน่งเดิมต่อมา

เจ้ากรมรักษาพระราชวังบางปะอินในตอนปลายรัชกาลที่ ๖ ต่อต้นรัชกาลที่ ๗ นั้นคือ ขุนวิมานวัชรี (สกุลเดิม อิศรเสนา)

กราบขอบพระคุณ คุณ V_Mee เป็นอย่างสูงครับ



ส่วนที่คุณหลวงเล็กถามมานั้น ผมตอบไม่ได้สักอย่าง

ผมเคยฟังมาจากคุณตาแต่เพียงว่า
หลังจากโดนดุลย์ ครอบครัวคุณตาก็มาอยู่ที่สวนนอก (คุณตาเรียกบ้านสามเสน) กับเจ้าจอมก๊กออ

จากหนังสือย้อนรอยเจ้าจอมก๊กออ ในรัชกาลที่ ๕ ของ กัณฑาทิพย์ สิงหะเนติ
ทำให้ทราบว่า ลูกสาวคนโตของคุณหลวงวิจารณ์ภัณฑกิจ คือ ยายเจรง บุนนาค พี่สาวต่างมารดาของคุณตา
อยู่กับเจ้าจอมเอื้อน จนกระทั่งเจ้าจอมถึงแก่อนิจกรรม เมื่อ ๒๔๗๐ จึงได้ย้ายไปอยู่กับเจ้าจอมเอี่ยม


ยายเจรง แต่งงานกับตาโชค บุนนาค บุตรพระยามนตรีสุริยวงศ์ (ชื่น บุนนาค)
และตาโชคนี้เอง ที่ดูแลคุณตาทำนองผู้ปกครอง หลังจากที่คุณพ่อของคุณตาเสีย
ตาโชคเป็นคนจัดงานบวชให้คุณตาที่วัดสุทัศน์
กราบเรียนเชิญท่านเจ้าพระยารามราฆพ มาในงานแต่งงานของคุณตา
(ในงานนี้ คุณพระบำราศนราดูร ซึ่งมีศักดิ์เป็นคุณตาของคุณยายก็มาด้วย)

ตาโชค กะ ยายเรง (เจรง) จึงเป็นผู้มีพระคุณต่อคุณตาอย่างสูง


คุณตาเล่าว่า หลังจากที่คุณหลวงถูกดุลย์ มาอยู่ที่บ้านสามเสน
ภายหลังให้มีเรื่องขัดใจกันอย่างรุนแรงกับท่าน ๑ ในเจ้าจอมก๊กออ (ซึ่งตามศักดิ์ก็เป็นพี่สาวต่างมารดา)

คุณตาเคยเล่าถึงชีวิตช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง ต้องวิ่งหลบระเบิดเวลาหวอดัง
ครั้งหนึ่งไปซื้อข้าวเหนียวมะม่วง พอหวอดังก็วิ่งหลบ
หลังจากระเบิดเงียบไป ร้านข้าวเหนียวมะม่วงก็หายไปแล้ว มีเศษกระดาษปลิวว่อน
เวลาสัมพันธมิตรทิ้งระเบิดก็ร้อยโซ่เป็นพรวนทิ้งลงมา
บ้านพี่สาวท่านหนึ่ง (คุณตาเรียกว่าพี่) ก็โดนระเบิดลง ถึงแก่ชีวิต
ได้พาสชั้นเพราะสงคราม

เมื่อคุณตายังเด็ก ไม่ค่อยยอมกินข้าว
จะกินข้าวที ต้องมีคนมาห้อมล้อมเกลี้ยกล่อม (ใช้คำทำนองว่ามีบ่าวสามสี่คนมาตั้งขบวนแห่ตีฆ้องร้องป่าว)
คุณตาเคยวิ่งไปตามหมอตำแยมาทำคลอดให้คุณแม่ด้วย

วันหนึ่ง ขณะอายุ ๑๒-๑๓ อยู่ที่โรงเรียน ก็มีคนมาตาม บอกว่าคุณพ่อเสีย
คุณตาก็วิ่งกลับบ้านมากราบศพคุณพ่อ

ครานั้นเหมือนบ้านแตก  คุณตาและน้อง ๆ ต้องแยกกันไปอยู่บ้านญาติ
คุณแม่ของคุณตา (ธารี เทศรักษ์) เป็นลูกคุณหลวง และมีศักดิ์เป็นน้องพระยาศรีวิกรมาทิตย์
คุณตาได้ไปอยู่บ้านเจ้าคุณศรีวิกรม์ ซึ่งมีศักดิ์เป็นเจ้าคุณลุง โดยบอกว่าจะส่งคุณตาไปเรียนเมืองนอก

คับที่อยู่ได้ คับใจอยู่ยาก

ไม่นานนักคุณตาก็หนีกลับบ้าน

       ดูสาแหรกสกุลบุนนาคหน้่า ๑๑๑ อยู่เมื่อหัวค่ำ   วางแผนว่าจะแนะนำคุณภานุเมศไปพูดคุยเยี่ยมเยือน

คุณลุงและคุณป้าหรือคุณน้า  ที่เหลืออยู่ ๔ คน  บุตรของคุณตาโชค และ คุณยายเจรง ที่บ้านตีนสะพานพุธ  เพราะในบริเวณติดต่อกัน

น้องๆของคุณตาโชคปลูกบ้านอยู่ใกล้กันหลายคนและได้โปรดปรานเลี้ยงดูหลานๆมาอย่างแย่งไปเลี้ยงและเลี้ยงแบบรักใคร่ใยดี


       คุณหลวงเล็กผู้มีปัญญาเฉียบแหลมอยู่เสมอก็มีความคิดว่าน่าจะไปเยี่ยมคุณกัณฑาทิพย์บ้าง

ว่าแล้วเราก็ต่อสู้สนทนาแย่งกันคุยเรื่องเจ้าพระยาสุรพันธ์พิสุทธิ์ และบุตร ๓๑ คนของท่าน


       เรื่องคับที่อยู่ได้  คับใจอยู่ยากนั้น  เป็นธรรมดาอยู่เอง  เพราะบางบ้านมีความมัธยัสถ์ถี่ถ้วนเป็นที่เลื่องลือไปทั้งถิ่น

หมายความว่าหลายถนน         

       

คุณ V_Mee สันนิษฐานได้น่าฟัง  แต่หลักฐานมียืนยันอยู่ว่า  ขุนวิจารณ์ภัณฑกิจ  เป็นข้าราชการสังกัดกรมมหาดเล็กมาตั้งแต่ปลายรัชกาลที่ ๕ ต่อต้นรัชกาลที่ ๖
อันนี้ข้อมูลจากหนังสืออักขรานุกรมขุนนางสำหรับมหาดเล็ก

ส่วนปรับเปลี่ยนอัตรากำลังและตำแหน่งหน้าที่ของข้าราชการกระทรวงวังจนมาเป็นสำนักพระราชวัง สมัยหลังเปลี่ยนแปลงการปกครองแล้วนั้น
เป็นสิ่งที่เกิดขึ้นต่อเนื่องมาตั้งแต่ต้นเริ่มรัชกาลที่ ๗ ด้วยมีปัญหาด้านเศรษฐกิจ จึงปลดข้าราชการชั้นสัญญาบัตรบางตำแหน่งออกรับพระราชทานเบี้ยบำนาญ
จากนั้นก็มีการปรับปรุงกรมมหาดเล็กและกระทรวงวังอีกหลายครั้ง  เช่น  ลดจำนวนเวรมหาดเล็กให้เหลือ ๒ เวร  ปลดข้าราชการชั้นสัญญาบัตรที่รับราชการมานาน
และที่มีอายุมากออกรับพระราชทานบำนาญ   เป็นต้น 


ส่วนคุณภาณุเมศร์  เมื่อวานผมลืมนึกถึงหนังสือ เจ้าจอมก๊กออ  ของคุณกัณฑาทิพย์ สิงหะเนติ ไป เลยไม่ได้แนะนำ
แต่ถึงอย่างไรคุณก็คงอ่านแล้ว  ก็ไม่จำเป็นต้องกล่าวอีก  เว้นแต่มีประเด็นที่พึงนำมาถกเถียงและตรวจสอบข้อมูลความถูกต้องกันต่อไป

นักอ่านหนังสือเก่าบางคน (เน้นว่าบางคนเท่านั้น  เพราะผมรู้จักเฉพาะบางคน) ถือเรื่องข้อมูลและการอ้างอิงเป็นสำคัญ 

ส่วนคุณวันดี  อย่ามาสรรเสริญเยินยอกันเลย  จะทำให้ผมกลายเป็นตำบลกระสุนตกเปล่าๆ

ทราบเรื่องเอกสารราชการน้อยมาก    ปะติดปะต่อเริ่องเป็นแน่นอน

แต่ไม่ทราบแหล่งข้อมูลนี่นา


ใครจะยิงกระสุนมาตกที่เดียวตลอด   

ในหนังสือนั้นมีข้อมูลผิดพลาดหลายประการครับ ถ้าเข้าไปที่ลิงก์นี้จะอัปทูเดตมากกว่าครับ
(แต่ก็ยังมีผิดพลาดอยู่ เพราะบางท่านเปลี่ยนชื่อ บางท่านแต่งงาน มีบุตรธิดา)
http://www.bunnag.in.th/pdf/a064.pdf (http://www.bunnag.in.th/pdf/a064.pdf)






โอ้  ขอบพระคุณมากครับ  :)
แต่ผมรู้สึกกล้า ๆ กลัว ๆ อย่างไรไม่ทราบ  แหะ ๆ :-\

ได้รับความกรุณา จาก คุณหลวงเล็ก อุตสาหะตรากตรำค้นราชกิจจานุเบกษาให้
จนพบ พระบรมราชโองการ พระราชทานบรรดาศักดิ์ แก่คุณตาทวดของผม
ต้องขอขอบพระคุณเป็นอย่างสูงครับ

ราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๓๕ หน้า ๒๖๘๙ วันที่ ๕ มกราคม ๒๔๖๑ ท้ายหน้าชื่อสุดท้าย (http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2461/D/2639.PDF)  (เมื่อคลิกลิ้งแล้วจะขึ้นเป็นไฟล์ PDF จะอยู่ที่หน้า ๕๑ ครับ)

"วันที่ ๒๘ ธันวาคม พระพุทธศักราช ๒๔๖๑
มีพระบรมราชโองการดำรัสเหนือเกล้า ฯ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ พระราชทานบรรดาศักดิ์แก่ข้าราชการ คือ ...
... ให้มหาดเล็กวิเศษ แจ๋ว บุนนาค เปนขุนวิจารณ์ภัณฑกิจ มีราชการในกรมชาวที่ ถือศักดินา ๓๐๐ ..."

นอกจากนั้น คุณหลวงเล็ก ยังได้กรุณาค้นราชกิจจานุเบกษา
จนพบ พระบรมราชโองการ พระราชทานเลื่อนบรรดาศักดิ์ แก่คุณตาทวดของผม
จากท่านขุน ขึ้นเป็น คุณหลวง ในราชทินนามเดิม

ราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๓๙ ปี หน้า ๒๘๙๒ วันที่ ๑๐ มกราคม ๒๔๖๕ กลางหน้า ชื่อที่ ๕ (http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2465/D/2851.PDF)   (เมื่อคลิกลิ้งแล้วจะขึ้นเป็นไฟล์ PDF จะอยู่ที่หน้า ๔๒ ครับ)

"มีพระบรมราชโองการดำรัสเหนือเกล้า ฯ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ พระราชทานบรรดาศักดิ์แก่ข้าราชการในงานพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา คือ
วันที่ ๓๐ ธันวาคม พระพุทธศักราช ๒๔๖๕ ...
... ให้เลื่อนขุนวิจารณ์ภัณฑกิจ เปนหลวงวิจารณ์ภัณฑกิจ มีราชการในกรมชาวที่ ถือศักดินา ๔๐๐ ..."

ปิดท้ายด้วยรูปคู่ของคุณตาทวดและคุณยายทวด

(เป็นรูปตัดต่อ นำรูปเดี่ยวของทั้ง 2 ท่านมาซ้อนกันนะครับ)

หลวงวิจารณ์ภัณฑกิจ (แจ๋ว บุนนาค) กับนางธารี บุนนาค (สกุลเดิม เทศรักษ์) - พ่อและแม่ของคุณตา

ท่านหลวงเล็กเป็นที่พึ่งแก่ผู้ยากเสมอ
ขอเรียนถามตามประสาคนไม่สันทัดภาษาไทย (เป็นวิชาเดียวที่ไม่เคยได้ A) เพราะเห็นท่านหลวงเล็กใช้คำว่า "เอิกเริก" ไม่ทราบว่า ใช่คำเดียวกับ "เอิกเกริก" หรือไม่ขอรับ

พลอยได้อานิสงส์จากการค้นคว้าราชกิจจาฯของคุณหลวงเล็กด้วย  คือพบราชทินนามของคุณปู่เมื่อครั้งเป็นคุณพระ    ในบันทึกของคุณทวดมิได้ระบุไว้  คงมีแต่หลวง แล้วข้ามไปถึงพระยา
เพิ่งรู้จากหลักฐานในกระทู้นี้เองว่า ท่านเคยมีราชทินนามอะไร

ขอขอบคุณในการค้นคว้าของคุณหลวงด้วย      ขอให้เจริญก้าวหน้าในราชการยิ่งๆขึ้นไป

หามิได้ขอรับ   คุณเทาชมพูได้อานิสงส์ดังกล่าว ด้วยเพราะคุณเทาชมพูเอาใจใส่ค้นหาข้อมูลบรรพบุรุษอยู่เสมอ
ผมเองเป็นแต่คนที่ค้นไปค้นมาแล้วเจอจึงได้นำมาบอกเล่าสู่กันฟัง  กะว่าจะรวบรวมข้อมูลเหล่านี้
พิมพ์ขายเป็นเล่มหนังสือบ้าง  แต่คงอีกนาน  เพราะข้อมูลเยอะมาก  อ่านมากๆ เวียนศีรษะตาลาย