เรือนไทย

ภาพนี้เป็นภาพถ่ายเก่าที่มีอยู่ในบ้านผมครับ เป็นภาพญาติผู้ใหญ่ทางฝั่งแม่ ซึ่งเป็นคนในสกุลบุนนาค

มีข้อความเขียนกำกำกับไว้ด้านล่างว่า "ให้พระเทพศาสตร์.  เปนที่ระฦก  รูปนี้ถ่ายระหว่างไว้ทุกข์  ๑ กุมภ์ ๒๔๖๓."

เข้าใจว่าน่าจะเป็นช่วงไว้ทุกข์ที่เจ้าพระยาภาสกรวงศ์ (พร บุนนาค) ถึงแก่อสัญกรรมใน พ.ศ.๒๔๖๓


โดยบุคคลในภาพเท่าที่ทราบคือ

คนซ้าย มีลายเซ็นกำกับว่า พาสน์ คือ คุณพาสนา ชูโต (นามสกุลเดิม บุนนาค)

คนขวา มีลายเซ็นกำกับว่า พิศว์ คือ เจ้าจอมพิศว์ ในรัชกาลที่ ๕ ธิดาเจ้าพระยาภาสกรวงศ์

คนกลาง มีลายเซ็นกำกับว่า ขุนนน ไม่ทราบว่าเป็นผู้ใด


เลยอยากทราบว่าขุนนนผู้นี้เป็นใคร (สันนิษฐานเบื้องต้นว่าคงเป็นคนในสกุลบุนนาค) และเครื่องแบบทหารที่สวมอยู่เป็นทหารเหล่าไหนครับ


ขอบคุณมากครับ

สังเกตดูว่าขุนนน จะมีหน้าตาคล้ายคลึงกับนายราชาณัตยานุหาร (พาส์น) ซึ่งเป็นบุตรชายของเจ้าพระยาภาสกรวงศ์อยู่เหมือนกันครับ

ในภาพด้านหลัง (ด้านขวา) รูปปั้นเจ้าพระยาอรรคมหาเสนา   (ด้านซ้าย) รูปปั้นสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์
แถวยืน             คุณหญิงพวง ดำรงค์ราชพลขันธ์, นายราชาณัตยานุหาร (พาส์น)
แถวนั่ง             เจ้าพระยาภาสกรวงศ์ (พร), เจ้าจอมพิศว์ ในรัชกาลที่ ๕
แถวหน้า     คุณพาสนา ชูโต

(http://www.bunnag.in.th/images/photo/01.jpg)

"พระเทพศาสตร์" เข้าใจว่าน่าจะเป็น พระยาเทพศาสตร์สถิตย์ (โห้ กาฬดิษย์)

ซึ่งท่านเป็นนักเรียนทุนรุ่นแรกของกระทรวงธรรมการที่ไปศึกษาต่างประเทศใน พ.ศ. ๒๔๓๘ พร้อมกับเจ้าพระยาธรรมศักดิ์มนตรี และสำเร็จวิชากสิกรรมจากมหาวิทยาลัยเรดดิ้ง (Reading University) ประเทศอังกฤษ พ.ศ. ๒๔๓๙ ก่อนจะกลับมารับราชการเป็นอาจารย์ในจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

ต่อมาพระยาเทพศาสตร์ฯ เป็นผู้ร่างนโยบายเกี่ยวกับโครงการศึกษากสิกรรม ได้ตั้งโรงเรียนฝึกหัดครูประถมกสิกรรมหอวังขึ้นเป็นแห่งแรกในประเทศไทย ณ บ้านสวนหลวง ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของบริเวณหอวัง ใน พ.ศ. ๒๔๖๐ โดยมีท่านเป็นอาจารย์ใหญ่คนแรก จนพัฒนาเป็นมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ในเวลาต่อมา


การที่มอบรูปถ่ายนี้ให้พระเทพศาสตร์ฯ เป็นที่ระลึก เป็นไปได้ที่พระยาเทพศาสตร์ฯ คงจะคุ้นเคยกับเจ้าพระยาภาสกรวงศ์มาก่อน เพราะตอนที่ท่านไปเป็นนักเรียนทุนของกระทรวงธรรมการ ตอนนั้นเจ้าพระยาภาสกรวงศ์เป็นเสนาบดีกระทรวงธรรมการพอดีครับ

(http://archives.psd.ku.ac.th/kuout/image/p9012.jpg)

รอคุณ siamese  คุณเพ็ญชมพู และคุณ V_Mee   ท่านใดท่านหนึ่งหรือ 3 ท่านนะคะ

ดูเบื้องต้นเป็นเครื่องแบบทหารเรือครับ รอให้คุณ  V mee มาขยายความในเครื่องแบบทหารเรือเพิ่มเติมนะครับ

ขอบคุณ อ.เทาชมพูกับคุณ siamese ครับ

อีกภาพหนึ่งที่พบจากกลุ่มเวียงวังคลังประวัติศาสตร์ครับ ภาพจากหนังสืองานพระราชทานเพลิงศพเจ้าจอมพิศว์ บุนนาค

เจ้าพระยาภาสกรวงศ์ (พร บุนนาค)
เจ้าจอมพิศว์ ในรัชกาลที่ ๕
คุณพาสนา ชูโต

(https://scontent-hkg3-1.xx.fbcdn.net/v/t1.0-9/13466089_1016173215084533_5261549587418098231_n.jpg?oh=08eaa214a0151e6cd7fcd750d06fca4e&oe=58310FA4)

ข้อมูลเท่าที่ทราบเกี่ยวกับคุณพาสนาที่อยู่ในรูปถ่ายคือ ท่านได้แต่งงานกับคุณพระผดุงทะเบียนกิจ (หน ชูโต) ซึ่งเป็นอธิบดีกรมที่ดินในช่วง พ.ศ.๒๔๘๔-๒๔๙๒

เลยเรียกท่านตามทินนามของสามีว่า "นางผดุงทะเบียนกิจ"


แต่จำไม่ได้ชัดเจนว่าท่านเป็นธิดาของใคร ทราบแต่ว่าเป็นสกุลบุนนาคสายเจ้าพระยาภาสกรวงศ์

คุ้นๆ ว่าจะเป็นธิดาของนายราชาณัตยานุหาร (พาสน์ บุนนาค) ที่เป็นบุตรชายเจ้าพระยาภาสกรวงศ์ (จริงๆ ดูจากชื่อจริงทั้งสองท่านก็ใกล้เคียงกัน) แต่คงต้องกลับไปตรวจสอบอีกทีเพราะตอนนี้ไม่มีข้อมูลอยู่กับตัวครับ


ถ้าพอทราบอาจจะหาความเชื่อมโยงไปยังขุนนนในรูปถ่ายได้มากขึ้นครับ

พล.อ.วสิษฐ์ธร สุขสภา ให้ข้อมูลไว้ใน ลิงก์นี้ (https://khunluang.wordpress.com/2012/08/24/%E0%B9%82%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%A3%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%81%E0%B8%B8%E0%B8%A5-%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B8%82%E0%B8%AA%E0%B8%A0%E0%B8%B2/) อ่านดูครั้งแรกยังไม่เชื่อว่าเป็นข้อมูลที่ถูกต้อง แต่เมื่อคุณศรีสรรเพชญ์ให้ข้อมูลเพิ่มเติม ข้อมูลบางส่วนตรงกัน

นางสงวน สุขสภา สมรสกับ พระราชาณัตยานุหาร (ภาสกรวงศ์ บุนนาค) มีบุตร (๑) หลวงนนท์ รวยลัด (เพาะ บุนนาค) (๒) นางอำนาจนทีสฤษดิ์ (เพ็ญ บุนนาค) (๓) นางผดุงทะเบียนกิจ (พาสนา บุนนาค) (๔) นายโสภณ กาฬดิษฐ์

พระราชาณัตยานุหาร (ภาสกรวงศ์ บุนนาค) หมายถึง ใคร ? หากหมายถึง นายราชาณัตยานุหาร (พร บุนนาค) และข้อมูลนี้ถูกต้อง ก็จะได้คำตอบว่า คุณพาสนาเป็นพี่น้องต่างมารดาของ นายราชาณัตยานุหาร (พาสน์ บุนนาค) และ ขุนนน คือ เพาะ บุนนาค

ขอบคุณคุณเพ็ญชมพูครับ

ตอนนี้จึงพอสรุปได้ว่า ขุนนน คือ หลวงนนท์รวยลัด (เพาะ บุนนาค) เป็นพี่ชายของคุณพาสนา



แต่คงนำมาสู่คำถามถัดมาว่าทั้งสองท่านเป็นบุตรของใคร โดยในลิ้งค์ที่ระบุว่าชื่อว่า "พระราชาณัตยานุหาร (ภาสกรวงศ์ บุนนาค)" น่าจะเป็นความคลาดเคลื่อนของผู้ให้ข้อมูล เพราะบรรดาศักดิ์จริงๆเป็น นาย ไม่ใช่ พระ

นอกจากนี้คงต้องพิจารณาต่อว่าที่ระบุชื่อว่า ภาสกรวงศ์ บุนนาค เกิดจากความสับสนระหว่างการเอาบรรดาศักดิ์ของ เจ้าพระยาภาสกรวงศ์  (พร บุนนาค) หรือสับสนจากชื่อจริงว่า พาสน์ ของ นายราชาณัตยานุหารผู้เป็นบุตร เพราะออกเสียงใกล้กันครับ

และทั้งสองท่านเคยมีบรรดาศักดิ์เป็น "นายราชาณัตยานุหาร" ด้วยกันทั้งคู่ครับ

แต่เท่าที่ผมทราบคือ เจ้าพระยาภาสกรวงศ์มีภรรยาเพียงคนเดียว คือท่านผู้หญิงเปลี่ยน ที่เป็นต้นตำรับแม่ครัวหัวป่าก์

ไม่ทราบเหมือนกันว่าท่านมีภรรยาอื่นหรือไม่ครับ


ถ้าไม่ปรากฏก็น่าจะเป็นบุตรของนายราชาณัตยานุหาร (พาสน์ บุนนาค) มากกว่าครับ

(http://topicstock.pantip.com/library/topicstock/2009/08/K8266277/K8266277-75.jpg)

มีข้อมูลเรื่องครอบครัวของ นายราชาณัตยานุหาร (พาสน์ บุนนาค) จากคุณหลวงเล็ก เสนอให้คุณศรีสรรเพชญ์พิจารณา


ดูจะไม่ใคร่ตรงกับข้อมูลที่นำมาแสดงไว้ความคิดเห็นที่ ๘

ใน หนังสืออนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ นาย ชูพาสน์ ชูโต (อดีตที่ปรึกษาสำนักพระราชวัง) (http://khunmaebook.tarad.com/product.detail_851640_th_4101135#) มีภาพซึ่งพอจะบอกข้อมูลของคุณพาสนา ชูโต ได้  ภาพบน นายชูพาสน์กับคุณป้าในวัง (เจ้าจอมพิศว์ในรัชกาลที่ ๕)  +  ภาพล่าง (นายชูพาสน์) กับนางพาสนา มารดา

จากคำบรรยายภาพพอสรุปได้ว่า คุณพาสนา ชูโตเป็นน้องสาวต่างมารดาของเจ้าจอมพิศว์ และนายราชาณัตยานุหาร (พาสน์ บุนนาค) มีบุตรคือ คุณชูพาสน์ ชูโต

ขอบคุณคุณเพ็ญชมพูมากครับ


จริงๆ หนังสืองานศพของคุณชูพาสน์เป็นหนังสือที่ผมมีอยู่ที่บ้านและตั้งใจไปค้นเพื่อตรวจสอบเลยครับ แต่พอดีตอนนี้หนังสือไม่ได้อยู่กับตัวเลยตรวจสอบไม่ได้


ถ้าจะสรุปจากข้อมูลที่คุณเพ็ญชมพูนำมาให้ในตอนนี้ คือคุณพาสนากับขุนนน ต่างก็เป็นบุตรของเจ้าพระยาภาสกรวงศ์ แต่เกิดจากภรรยาอื่นที่ไม่ใช่ท่านผู้หญิงเปลี่ยนภาสกรวงศ์

ซึ่งจากข้อมูลที่มีกล่าวถึง ระบุว่าภรรยาท่านนี้ชื่อ นางสงวน สุขสภา เป็นธิดาของหลวงโยธาบริบาล (หยู่ สุขสภา) และเป็นพี่สาวของพระบริพันธ์ธุรราช (สนั่น สุขสภา)


ขุนนน มีชื่อจริงว่า เพาะ บุนนาค ภายหลังคงได้เลื่อนบรรดาศักดิ์เป็น หลวงนนท์รวยลัด

ผมลองไปตรวจดูในสาแหรกสกุลบุนนาคของเว็บไซต์ชมรมสายสกุลบุนนาค ข้อมูลตรงกันครับ

ในสาแหรกระบุว่านายราชาณัตยานุหาร (พาสน์) มีธิดาหนึ่งคนชื่อ เพ็ญ ซึ่งได้สมรสกับ หลวงอำนาจนทีสฤษดิ์ (ฉิม โกมารชุน ณ นคร) ครับ

http://www.bunnag.in.th/pdf/a068.pdf (http://www.bunnag.in.th/pdf/a068.pdf)

ก็จะเหลือแต่ประเด็นเรื่องเครื่องแบบของขุนนนที่สันนิษฐานว่าน่าจะเป็นเครื่องแบบทหารเรือครับ


หลวงนนท์รวยลัด ถ้าไม่ได้คัดลอกมาผิดก็แอบคิดว่าเป็นทินนามที่ฟังดูแปลกมาก และดูไม่ค่อยเข้ากับผู้ที่เป็นข้าราชการทหารเรือเท่าไหร่ครับ

ข้อมูลของสกุลบุนนาค ไม่ตรงกับของ พล.อ.วสิษฐ์ธร สุขสภา  คงต้องค้นหากันต่อไปว่า ตรงไหนจริง ตรงไหนไม่จริง  ;D

ภาพขยายขุนนน แบบเห็นรายละเอียดที่หมวกและอินทรธนูชัดขึ้นครับ

เข้าใจว่าข้อมูลของ พล.อ.วสิษฐ์ธร สุขสภา น่าจะสื่อถึงตัวเจ้าพระยาภาสกรวงศ์มากกว่านายพาสน์บุตรชายครับ แต่อาจจะคลาดเคลื่อนสับสน

ยศร้อยตรี ของทหารเรือ วงกลมใหญ่คงเป็นอะไรสักอย่าง มองไม่ชัด

ดูจากอินทรธนูเป็นอินทรธนูนายทหารเรือ ยศนายเรือตรี  แต่มีอักษร ร. ในวงจักร (วงกลม)  ประกอบกับบุคลในภาพมีนามว่า ขุนนนท์รวบรัด
จึงน่าจะอนุมานได้ว่า ท่านผู้นี้น่าจะเป็นข้าราชการในพระราชสำนัก  สังกัดกรมเรือยนต์หลวง  ซึ่งเป็นกรมขึ้นกรมพระอัศวราช  ซึ่งมีหน้าที่รับผิดชอบ
เรื่องพระราชพาหนะ 

ปัจจุบันพนักงานฝ่ายเรือยนต์หลวง  สนักพระราชวัง  ก็ยังคงใช้เครื่องแบบคล้ายทหารเรือเช่นนี้อยู่

ขุนนนทรวบรัดสังกัดกรมมหาดเล็ก ในพ.ศ. ๒๔๕๙

http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2459/D/218.PDF (http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2459/D/218.PDF)

วันนี้ผมได้มาถามเรื่องจากคุณแม่และคุณลุงของผมซึ่งเป็นหลานของคุณพาสนาโดยตรง รวมถึงมาดูหนังสืองานศพของคุณชูพาสน์แล้ว เลยได้ข้อสรุปที่สงสัยในหลายๆ ประเด็นครับ


ประเด็นเรื่อง บิดามารดาของคุณพาสนาและขุนนน

คุณแม่บอกว่า คุณพาสนาเป็นบุตรีของนายราชาฯ (พาสน์) ไม่ใช่เจ้าพระยาภาสกรวงศ์ ส่วนลุงผมไม่แน่ใจแต่คิดว่าน่าจะเป็นนายราชาฯ เช่นเดียวกัน

เมื่อมาดูในหนังสืองานศพก็ได้ความตรงกันว่า คุณพาสนา บุนนาค เป็นบุตรีของนายราชาณัตยานุหาร (พาสน์) กับนางสงวน ครับ



ดังนั้นเจ้าจอมพิศว์จึงมีศักดิ์เป็นคุณป้าของทั้งสองท่าน



ข้อมูลสอดคล้องกับของพล.อ.วสิษฐ์ธร สุขสภาที่คุณเพ็ญชมพูค้นมาให้ แต่ในข้อมูลนั้นเรียกชื่อนายราชาฯ (พาสน์) ผิดเป็น "พระราชาณัตยานุหาร (ภาสกรวงศ์ บุนนาค)" ครับ


นายราชาฯ (พาสน์) มีบุตรธิดาสี่คน ตามข้อมูลที่คุณเพ็ญชมพูหามาให้ แต่ในสาแหรกสกุลบุนนาคเขียนไว้แค่คนเดียวคือเพ็ญ บุนนาค ซึ่งคุณแม่ผมเรียกว่า คุณย่าเพ็ญ

ประเด็นเรื่อง "คุณป้าในวัง"


คำว่า "คุณป้าในวัง" ในหนังสืองานศพที่ใช้เรียกเจ้าจอมพิศว์ เป็นคำที่ใช้เรียกขานกันโดยทั่วไป ไม่ได้หมายความว่าเจ้าจอมพิศว์เป็นป้าของผู้เรียก ซึ่งในหนังสืองานศพกล่าวถึงคุณชูพาสน์


คุณแม่กล่าวว่า คุณชูพาสน์กับพี่น้องของท่านเรียกเจ้าจอมพิศว์ว่า "คุณป้าในวัง" ทั้งหมด แม้โดยฐานะแล้วเจ้าจอมพิศว์มีศักดิ์เป็นย่าของพวกท่าน


เข้าใจว่าที่เรียก "คุณป้าในวัง" เพราะเจ้าจอมพิศว์มีฐานะเป็นคุณป้าของคุณพาสนา คุณพาสนาจึงเรียกท่านแบบนั้น ลูกๆ ของท่านจึงเรียกตามกันแบบนั้นหมดครับ

ประเด็นเรื่องขุนนน

สมัยก่อนผมเคยถามคุณแม่เกี่ยวกับขุนนนในภาพ คุณแม่ไม่รู้จัก


แต่พอได้ข้อมูลชื่อจริง รวมถึงชื่อพี่น้องของท่านที่คุณเพ็ญชมพูหามาให้ คุณแม่เลยจำได้



คุณแม่เล่าว่าสมัยยังเด็กมากๆ รู้จักพี่น้องของคุณพาสนาที่เป็นย่า ได้แก่ ย่าเพ็ญ ปู่โส แล้วก็ ปู่เพาะ  


ปู่เพาะ เมื่อสรุปจากข้อมูลที่มีก็คือขุนนนในภาพถ่าย


สำหรับปู่เพาะ คุณแม่บอกว่าไม่ได้นึกถึงมาหลายปีแล้ว เพิ่งมานึกได้ตอนได้ยินชื่อวันนี้เองครับ

คุณแม่จำเกี่ยวกับปู่เพาะได้แค่ว่าชอบเอาแม่ไปเล่นด้วยที่เรือนใหญ่ที่คุณย่า (คุณพาสนา) อยู่บ่อยๆ แต่เรื่องอื่นๆ รวมถึงว่าหน้าตาท่านเป็นอย่างไรก็จำแทบไม่ได้ครับ


ส่วนทินนามที่ถูกต้องของท่าน คิดว่าน่าจะเป็น หลวงนนทรวบรัด อย่างที่ทุกท่านหามา มากกว่าจะเป็น หลวงนนท์รวยลัด ครับ

ยังสงสัยว่าท่านเลื่อนเป็นหลวงในราชทินนามเดิม  หรือว่าแท้จริงคือ "ขุนนนทรวบรัด" อย่างที่ลงในราชกิจจา แน่คะ
ราชทินนามท่าน ไม่มีการันต์บน ท ทหาร นะคะ

เรื่องที่คุณเพ็ญชมพูกับคุณ Koratian สงสัย ผมก็คิดอยู่เหมือนครับ

เมื่อคืนให้คุณแม่ช่วยหาของ ได้อัลบั้มรูปถ่ายเก่าๆ ของเจ้าจอมพิศว์ กับเอกสารสำคัญที่เกี่ยวกับคุณเพาะ บุนนาคมาด้วย

ซึ่งมีภาพถ่ายของบุคคลที่คิดว่าน่าจะเป็นนายราชาณัตยานุหาร (พาสน์) ด้วยครับ


เดี๋ยววันนี้กลับบ้านจะนำมาให้ทุกท่านช่วยดูกันนะครับ

จาการได้คุยกันหลายๆ ท่านในที่นี้ เลยทำให้อยากสืบสาวหาข้อมูลไปได้มากขึ้น เลยไปค้นของเก่าที่เคยเห็นในบ้าน ได้พบเอกสารที่ไปค้นมาอยู่ในกล่องเหล็กทรงกระบอกอันนี้ครับ


กล่องนี้ผมเห็นตั้งแต่เด็กๆ คุณแม่กล่าวว่าเอามาตอนย้ายจากบ้านเก่า สมัยก่อนเคยเอาออกมาดูมีเอกสารตัวพิมพ์ดีดของคุณพระผดุงทะเบียนกิจเกี่ยวกับเรื่องที่ดิน ซึ่งผมแยกไปไว้ที่อื่น

ด้านในมีม้วนกระดาษเก่าพับงออยู่ ผมไม่เคยคลี่ออกเพราะกลัวกระดาษจะขาด เพราะกระดาษเก่ามากแล้ว


จนเมื่อวานได้ลองมาดูอีกครั้ง พบว่าเป็นม้วนกระดาษปึกหนึ่ง ร้อยไว้ด้วยเชือก มีสองแผ่นที่ขาดมาจากม้วนใหญ่


เมื่ออ่านดูแล้วพบว่ากระดาษเหล่านี้คือพินัยกรรมของเจ้าพระยาภาสกรวงศ์กับเจ้าจอมพิศว์ครับ


กระดาษทั้งหมดมี 8 แผ่น เป็นพินัยกรรมของเจ้าพระยาภาสกรวงศ์ 2 ชุด จำนวน 4 แผ่น  ของเจ้าจอมพิศว์อีก 2 ชุด 4 แผ่น


แต่ขอเอามาลงเฉพาะของเจ้าพระยาภาสกรวงศ์ที่หลุดออกมาจากม้วน เพราะส่วนของเจ้าจอมพิศว์อยู่หน้าในๆ เปิดออกมายาก กลัวกระดาษจะขาดครับ

พินัยกรรมของเจ้าพระยาภาสกรวงศ์ มีอยู่ 2 ชุด 1 ชุดจะมีกระดาษสองแผ่นครับ

แผ่นที่ 1 หน้าที่ 1 มีข้อความดังต่อไปนี้ครับ




       หนังสือพินัยกรรมฉบับนี้ ทำที่บ้านบุนนาคหน้าวัดประยุรวงษศาวาส  เมื่อวันที่ ๓๑ กรกฎาคม  พ.ศ. ๒๔๕๙

             ข้าพเจ้า เจ้าพระยาภาสกรวงษ์ ขอแสดงความประสงค์ณที่นี้ว่า  เมื่อข้าพเจ้าถึงอสัญกรรมแล้ว.  ทรัพย์
สมบัติ์ของข้าพเจ้าทั้งปวงอันเคลื่อนจากที่ได้ก็ดี  แลเคลื่อนจากที่มิได้ก็ดี  ข้าพเจ้าขอมอบให้เปนสิทธิแก่เจ้าจอมพิศว์-
-บุนนาค บุตรีข้าพเจ้าผู้เดียว.  ขอท่านทั้งหลายผู้มาประชุมณที่นี้ จงอณุเคราะห์เปนพยานข้าพเจ้า เพื่อความสำเรจ์ตาม
ประสงค์


                                 ข้าพเจ้าได้ลงนามไว้เปนสำคัญ
                                             เจ้าพระยาภาสกรวงศ์ (ลายเซ็น)
                                               (ชุมพร ภาสกรวโร บุนนาค)


             ข้าพเจ้าผู้มาประชุมณที่นี้ ได้กราบเรียนถามท่านเจ้าพระยาภาสกรวงษ์ถึง ๓ คราว. ท่านมีบัญชาดุจกันสมความดัง-
กล่าวมาข้างต้นนั้น ทั้ง ๓ คราแล้ว แลพิจารณาเห็นอาการของท่านเปนปรกติ แลบริบูรณดว้ยสติสัมปชัญญ ทุกประการ.



เนื้อหาระบุว่าท่านเจ้าพระยาภาสกรวงศ์ยกทรัพย์สมบัติให้เจ้าจอมพิศว์แต่เพียงผู้เดียว น่าสังเกตว่าท่านไม่ได้ระบุถึงบุตรคนอื่นๆ ของท่านอย่างนายราชาณัตยานุหาร (พาสน์) หรือจมื่นศรีสรรักษ์ (เพ่ง) ไว้ด้วย

แผ่นที่ 1 หน้าที่ 2 เป็นลายเซ็นของพยานผู้มาเข้าร่วมประชุมครับ

บางลายเซ็นก็อ่านไม่ออก รบกวนทุกท่านช่วยลองถอดความดูด้วยนะครับ



จึงได้พร้อมกันลงนามไว้ข้างท้ายนี้

                  เจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี
                  พระยาสุริยานุวัตร
                  พระยาไชยยศสมบัติ
                  พรยาอาหารบริรักษ์
                  พระยาผดุงพิพิธภัณฑ์
                  พรญาสุรินทรราชาเสนี
                  พระยาภักดีนฤเบศร์
                  พระยาธรรมการบดี
                  พร...........พยาน?
                  พระพินิจ...ศัพท์
                  (เปลี่ยน?) ชูโต
                  พระยาศรีสังกร
                  พระยาวิชิตมนตรี
                  พระพินิจนัยนิเทศ
                  พระยา.............
                  ร.ต.พิณเทพเฉลิม บุนนาค



น่าสังเกตว่าบางลายเซ็นยังมีการสะกดอักษรรวบ พร หรือ พรญา อย่างโบราณอยู่ ในขณะที่ส่วนใหญ่เขียน พระยา อย่างปัจจุบัน

แผ่นที่สองเขียนไว้เพียงหน้าเดียว ระบุว่าผู้เขียนพินัยกรรมของเจ้าพระยาภาสกรวงศ์คือ นายเพาะ บุนนาค ซึ่งเป็นหลานปู่ของเจ้าพระยาภาสฯ ครับ



หนังสือพินัยกรรมฉบับนี้  นายเพาะ บุนนาค   สังกัดกรมมหรศพ

      เปนผู้เขียน เปนอักษร ๑๕ บรรทัด มีตก ๑ คำ ฆ่า ๑ คำ / เพาะ บุนนาค (ลายเซ็น)

      ได้ทำขึ้นเปน ๒ ฉบับ เนื้อความถูกต้องตรงกัน
                                             
                                                     เพาะ บุนนาค (ลายเซ็น)



หนังสือพินัยกรรมฉบับนี้ได้ให้ข้อมูลว่าเมื่อ พ.ศ.๒๔๕๙ นายเพาะรับราชการในกรมมหรสพ จึงเข้าใจว่าอาจจะเปลี่ยนไปรับราชการเป็นทหารเรือในภายหลังครับ

ส่วนพินัยกรรมของเจ้าจอมพิศว์ที่ไม่ได้นำมาลงไว้


ได้ทำในวันเดียวกับพินัยกรรมของเจ้าพระยาภาสกรวงศ์ และมีเนื้อหาใกล้เคียงกัน แต่ระบุว่าให้ยกทรัพย์สมบัติของท่านให้เจ้าพระยาภาสกรวงศ์ผู้เป็นบิดาในกรณีที่ท่านเสียชีวิต


ส่วนผู้เขียนพินัยกรรมของเจ้าจอมพิศว์ไม่ใช่นายเพาะ บุนนาค  โดยฉบับแรกเขียนโดยพระยาวิชิตมนตรี สังกัดกระทรวงกลาโหม   อีกฉบับเขียนโดยพระพินิจนัยนิเทศ สังกัดกระทรวงธรรมการครับ

ซึ่งทั้งสองท่านได้ลงชื่อเป็นพยานในการทำพินัยกรรมด้วย


เป็นเรื่องที่น่าคิดเหมือนกันครับว่า เหตุใดท่านเจ้าพระยาภาสกรวงศ์จึงเลือกให้นายเพาะหลานของท่านเป็นผู้เขียนพินัยกรรม

จากประกาศพระราชทานยศแลเลื่อนยศ ที่คุณหมอเพ็ญนำมาแสดงในความเห็นที่ ๒๑ นั้น
มีชื่อ มหาดเล็กวิเศษ (เทียบนายร้อยตรี) ขุนนทรวบรัด เลื่อนเป็นรองหุ้มแพร (ดทียบนายร้อยโท)
คนถัดลงมาคือ มหาดเล็กวิเศษ ขุนสมรรคนันทพล เลื่อนเป็นรองหุ้มแพร

ขุนสมมรคนันทพลนี้  นามเดิมคือ พืชน์  บุนนาค  เป็นบุตรคนโตของนายเพ่ง  ศรีสรรักษ์ บุตรชายคนใหญ่
ของเจ้าพระยาภาสกรวงษ์ กับท่านผู้หญิง  ในตอนปลายรัชกาลที่ ๖ ได้เลื่อนเป็นหลวงสมรรคนันทพล
ฉะนั้นจึงน่าจะสันนิษฐานได้ว่า  ในตอนปลายรัชกาลที่ ๖ ขุนนนทรวบรัด  ก็คงได้เลื่อนเป็นหลวงในราชทินนามเดิม

สำหรับประเด็นที่คุณศรีสรรเพชญ์กล่าวไว้ในความเห็นที่ ๓๒ ว่า  "หนังสือพินัยกรรมฉบับนี้ได้ให้ข้อมูลว่าเมื่อ พ.ศ.๒๔๕๙
นายเพาะรับราชการในกรมมหรสพ จึงเข้าใจว่าอาจจะเปลี่ยนไปรับราชการเป็นทหารเรือในภายหลังครับ"
เรื่องนี้อธิบายได้ว่า นายเพาะมิได้เปลี่ยนไปรับราชการทหารเรือ  แต่ที่แต่งเครื่องแบบคล้ายทหารเรือในภาพนั้น
เป็นเพราะเป็นผู้ที่ได้รับพระราชทานยศราชนาวีเสือป่า เป็นนายเรือตรี ราชนาวีเสือป่า  ที่มีเครื่องแบบเกือบเหมือนทหารเรือเลยทีเดียว

ส่วนประเด็จที่คุณศรีสรรเพชญ์หยิบยกขึ้นมากล่าวไว้ในความเห็นที่ ๓๓ ว่า "เหตุใดท่านเจ้าพระยาภาสกรวงศ์จึงเลือกให้นายเพาะ
หลานของท่านเป็นผู้เขียนพินัยกรรม"  น่าจะอธิบายได้ว่า เพราะท่านเจ้าพระยาภาสฯ และท่านผู้หญิงเป็นผู้กราบบังคมทูล
ขอให้ลงพระราชอาญาแก่นายเพ่ง ศรีสรรักษ์ บุตรชายคนโต จนต้องรับพระราชอาญาถูกถอดจากยศและบรรดาศักดิ์  และดูเหมือน
นายเพ่ง  ศรีสรรักษ์จะถูกตัดจากการเป็นทายาทผู้รับมรดก  จึงทำให้หลวงสมรรคนันทพลซึ่งเป็นหลานชายคนใหญ่มิได้เป็นผู้รับตรา
สืบตระกูล  ในเมื่อเป็นดังนี้จึงไม่แปลกที่เจ้าพระยาภาสฯ จะเลือกนายเพาะผู้เป็นหลานตัดปัญหาอันอาจจะเกิดข้อครหาในภายหลัง
ท่านเจ้าพระยาภาสฯ จังเลือกให้นายเพาะผู้เป็นหลานที่บิดาไม่มีส่วนมัวหมองเป็นผู้เขียนพินัยกรรมนี้

ขอบพระคุณ อ.V_Mee ที่ให้ความกระจ่างในหลายๆ เรื่องมากครับ


ทีนี้คงเข้ามาในประเด็นเรื่องนายราชาณัตยานุหาร (พาสน์) ซึ่งไม่ถูกกล่าวถึงในพินัยกรรม และหลายๆ ท่านสงสัยว่าไม่น่าจะเป็นคนในรูปที่ยกมา โดยบุคคลนั้นน่าจะเป็นคุณเพาะมากกว่า


ซึ่งผมก็คิดแบบนั้น เพราะหน้าตาบุคคลในรูปดูยังหนุ่มมากน่าจะราวๆ แค่ 20 ปี และมีความคล้ายคลึงกันอยู่มากครับ





พอดีผมค้นภาพถ่ายเก่าของครอบครัวท่านเจ้าพระยาภาสกรวงศ์ซึ่งอยู่ในอัลบั้มของเจ้าจอมพิศว์ มาได้เลยอยากให้ลองมาเทียบกันครับ




บุคคลเท่าที่ทราบในภาพคือเจ้าจอมพิศว์ เจ้าพระยาภาสฯ และท่านผู้หญิงเปลี่ยน (สำหรับท่านอื่นๆ ถ้าทราบชื่อก็รบกวนทุกท่านด้วยนะครับ)


แต่มีบุคคลที่ผมอยากให้สังเกตดูคือ เด็กผู้ชายที่ยืนอยู่คนซ้ายสุดของแถวหลังครับ

ภาพขยายอย่างชัดๆ ครับ


ดูจากลักษณะใบหน้า รูปปาก ผมคิดว่าน่าจะเป็นคนๆ เดียวกับในรูปของเว็บไซต์สายสุกลบุนนาคที่ระบุว่าคือ นายราชาณัตยานุหาร (พาสน์)


แต่เด็กชายในภาพไม่น่าจะเป็นนายราชาฯ เพราะจากข้อมูลที่ได้มาในเว็บเรือนไทยนี้เอง ระบุว่านายราชาฯ ได้ตามเสด็จพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวคราวเสด็จประพาสยุโรปครั้งแรกเมื่อ ร.ศ.๑๑๖ (พ.ศ.๒๔๔๐) โดยมีหน้าที่เป็นพนักงานรับส่งหนังสือต่างประเทศ  ซึ่งตอนนั้นเจ้าพระยาภาสกรวงศ์น่าจะมีอายุประมาณ ๔๘ ปี


แต่ในภาพถ่ายคิดว่าเจ้าพระยาภาสกรวงศ์และท่านผู้หญิงเปลี่ยนน่าจะมีวัยในช่วง ๕๐ ปลายๆ ถึง ๖๐ แล้ว ดังนั้นนายราชาฯ ไม่น่าจะเป็นเด็กชายอย่างในภาพแล้ว


และเด็กชายในภาพ ถ้าเป็นนายราชาฯ จริงก็ดูจะมีอายุต่างกับเจ้าจอมพิศว์ซึ่งเป็นพี่สาวเกินไป โดยเจ้าจอมพิศว์ในภาพน่าจะอยู่ในช่วงวัยกลางคนแล้วครับ
 

เด็กชายในภาพ ดูจากทั้งอายุและหน้าตาแล้ว คิดว่าน่าจะเป็นคุณเพาะ บุนนาค หรือขุนนน มากกว่านายราชาณัตยานุหาร (พาสน์) ที่เป็นบิดาครับ

ซึ่งผมไปได้รูปถ่ายท่านมาเพิ่มเติมอยู่หลายรูปครับ



ภาพนี้คือคุณเพาะยืนตรงกลางภาพ ส่วนสตรีที่ยืนทางด้านขวาของภาพคือคุณพาสนา

บุคคลที่เหลือในภาพไม่ทราบว่าเป็นผู้ใด แต่ถ้าให้เดา คาดว่าน่าจะเป็นพี่น้องของท่านคือ นางอำนาจนทีสฤษดิ์ (เพ็ญ บุนนาค) และ คุณโสภณ กาฬดิษฐ์


ส่วนเด็กชายในภาพไม่ทราบว่าเป็นผู้ใดครับ

ภาพนี้เข้าใจว่าเป็นภาพของคุณเพาะตอนบวชนาค


น่าสังเกตว่าฉากด้านหลังคือพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดารามครับ


จึงเข้าใจว่าคุณเพาะเป็นนาคหลวงที่ได้รับบรรพชาอุปสมบทภายในพระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนศาสดารามครับ

ภาพนี้น่าจะถ่ายในช่วงวัยกลางคนแล้ว


คุณเพาะสวมชุดราชปะแตน ติดแขนทุกข์ ที่กระเป๋าเสื้อติดเครื่องหมายวชิราวุธ


เรื่องเครื่องหมายนี้คงต้องให้ อ.V_Mee ไขความกระจ่างให้ครับ

อีกมุมหนึ่งครับ

มีความเป็นไปได้ครับ เพราะเพิ่งมาคิดเรื่องอายุ เป็นไปได้ว่าคุณโสภณน่าจะดูเด็กกว่า

ส่วนคนที่เท้าคางเมื่อเทียบกับรูปพระยาเทพศาสตร์ฯ รู้สึกว่าคนในรูปหลังจะมีเปลือกตาหนากว่าครับ และตาเป็นสองชั้นชัดเจน

เทียบกับภาพถ่ายของพระยาเทพศาสตร์ฯ จะเห็นว่าท่านมีตาชั้นเดียวครับ

ในอัลบั้มภาพถ่ายเก่าที่ผมพบมีสองอัลบั้ม


อัลบั้มหนึ่งเป็นอัลบั้มใหญ่ ใส่รูปถ่ายทั่วๆไป เช่นภาพถ่ายเหตุการณ์ต่างๆ ภาพทิวทัศน์ ไปรษณียบัตรรัชกาลที่ ๗ หรือภาพครอบครัวบ้าง ซึ่งภาพขุนนนภาพหลังๆ ที่นำมาลงนำมาจากอัลบั้มนี้ครับ

อีกอัลบั้มเล็กกว่า เป็นภาพถ่ายของเจ้าจอมพิศว์เกือบทั้งหมด ตั้งแต่ท่านตอนยังสาวจนถึงวัยชรา ภาพอื่นๆ จะเป็นเครือญาติของท่าน เช่นเจ้าพระยาภาสฯ ท่านผู้หญิงเปลี่ยน หรือน้องสาวของท่าน


แต่ว่าทั้งสองอัลบั้ม มีภาพชายไม่ทราบชื่อท่านหนึ่งปรากฏอยู่ด้วย


เพราะว่าการที่มีรูปคนผู้นี้อยู่ในอัลบั้มที่มีแต่ภาพของเจ้าจอมพิศว์และครอบครัวของท่าน แถมยังเป็นรูปเดียวที่มีซ้ำในทั้งสองอัลบั้ม จึงสันนิษฐานว่าชายท่านนี้ต้องเป็นเครือญาติใกล้ชิดของท่าน


ซึ่งผมสันนิษฐานว่าบุคคลในภาพน่าจะเป็น นายราชาณัตยานุหาร (พาสน์) ครับ

จุดที่น่าสังเกตของภาพถ่ายชายท่านนี้คือ ในอัลบั้มใหญ่ภาพนี้ถูกจัดไว้อยู่ระหว่างภาพถ่ายของคุณเพาะ บุนนาคทั้งสองภาพ

ดูจากหน้าตาคนในภาพ คิดว่าไม่น่าจะเป็นคนเดียวกับคุณเพาะ หรือขุนนน


ส่วนหนึ่งที่คิดว่าอาจจะเป็นภาพของนายราชาณัตยานุหาร (พาสน์) เพราะอาจจะตั้งใจจัดให้รูปอยู่หน้าเดียวกับคุณเพาะที่เป็นบุตรชายคนใหญ่ของท่านครับ

ในอัลบั้มเล็กของเจ้าจอมพิศว์ก็ปรากฏภาพถ่ายชายท่านเดียวกันครับ


บุคคลทางซ้ายตอนแรกคิดว่าเป็นมุสลิม แต่เมื่อดูดีๆ พบว่าหน้าตาใกล้เคียงกับคุณเพาะ บุนนาคมาก ลักษณะใบหูมีติ่งยาวเหมือนกัน

ประกอบกับภาพในอัลบั้มนี้มีแต่ภาพเจ้าจอมพิศว์และคนในครอบครัวของท่าน จึงสันนิษฐานว่าน่าจะเป็นภาพของคุณเพาะในช่วงที่สูงวัยขึ้น

ถ้าได้ทราบว่าตราบนอกเสื้อเป็นตราอะไรคิดว่าคงไขข้อข้องใจได้มากขึ้นครับ


ถ้าภาพทางซ้ายมีเป็นภาพของคุณเพาะจริง ก็เป็นไปได้มากที่ภาพขวาจะเป็นภาพของนายราชาณัตยานุหาร บิดาของท่าน โดยอาจจะจัดให้พ่อกับลูกอยู่หน้าเดียวกัน

เมื่อเทียบจากเนื้อหาของกระทู้ http://www.reurnthai.com/index.php?topic=3619.0 (http://www.reurnthai.com/index.php?topic=3619.0)

ที่หลายๆ ท่านได้ทายบุคคลจากภาพถ่ายคณะตามเสด็จพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จประพาสยุโรปเมื่อ ร.ศ.๑๑๖

(http://www.reurnthai.com/index.php?action=dlattach;topic=3619.0;attach=15956;image)


มีการสันนิษฐานว่าบุคคลหมายเลข ๑๓ น่าจะเป็นนายราชาณัตยานุหาร (พาสน์ บุนนาค)



เมื่อเทียบกับรูปถ่ายที่ผมค้นเจอแล้ว ก็พบว่าทั้งใบหน้า และเครื่องแต่งกายนั้นใกล้เคียงกันมาก จนน่าเชื่อว่าเป็นคนๆ เดียวกันครับ


ด้วยเหตุที่กล่าวมาทั้งหมดนี้จึงทำให้ผมสันนิษฐานว่าบุคคลในภาพนี้คือ นายราชาณัตยานุหาร (พาสน์ บุนนาค) ครับ

ส่วนชายหนุ่มในภาพนี้ที่บรรยายว่าเป็นนายราชาณัตยานุหาร สันนิษฐานว่าเป็นภาพของคุณเพาะหรือขุนนนบุตรชายของท่านมากกว่า โดยน่าจะเกิดจากความเข้าใจผิดของผู้จัดทำครับ

และสตรีในภาพที่บรรยายว่าเป็นคุณหญิงพวง ดำรงค์ราชพลขันธ์ ก็น่าจะเป็นนางอำนาจนทีสฤษดิ์ (เพ็ญ บุนนาค) น้องสาวของคุณเพาะเนื่องจากมีวัยใกล้เคียงกัน

เข็มวชิราวุธที่กระเป๋าเสื้อข้างซ้ายเป็นเครื่องหมายว่าท่านผู้นี้ได้ถวายตัวเป็นมหาดเล็กในรัชกาลที่ ๖ ตั้งแต่ครั้งยังทรงดำรงพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระยุพราช
ส่วนเหรียญที่ห้อยที่รังดุมเม็ดที่ ๒ นั้น คือ เข็มที่ระลึกนักเรียนเก่าโรงเรียนมหาดเล็กหลวง  เมื่อนำความหมายของเข็มข้าหลวงเดิมหรือเข็มรูปวชิราวุธ
มาผูกรวมกับเข็มเครื่องหมายนักเรียนเก่ามหาดเล็กหลวง  ก็สามารถอธิบายได้ว่า ท่านผู้นี้ได้ถวายตัวเป็นมหาดเล็กในรัชกาลมาตั้งแต่ก่อนเสวยราชย์
และได้เป็น ๑ ใน ๔๐ เด็กๆ ที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ย้ายจากพระราชวังสราญรมย์มาเล่าเรียนต่อที่โรงเรียนมหาดเล็กหลวงตั้งแต่วันแรกเปิดโรงเรียน
ตือวันที่  ๒๙  ธันวาคม  ๒๔๕๓  เมื่อจบหลักสูตรแล้วได้เข้ารับราชการในกรมมหาดเล็กหลวง  และได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็นลำดับต่อมา

น่าจะใช่คนคนเดียวกัน  ;D

ในภาพนี้  บุคคลในภาพกลางแต่งเครื่องแบบเต็มยศข้าราชการพลเรือนยุคแรกที่สร้างขึ้นเพื่อใช้งานในคราวเสด็จประพาสยุโรปครั้งแรก
โดยเลียนแบบเครื่องแบบข้าราชการอังกฤษแต่เปลี่ยนสีเสื้อจากแดงมาเป็นดำ  ส่วนลายปักคงเป็นไหมทองเหมือนกัน  จึงน่าจะอธิบายได้ว่า
บุคคลในภาพกลางน่าจะเป็นนายราชาณัตยานุหาร

ส่วนบุคคลในภาพซ้ายและขวาแต่งกายในยุครัชกาลที่ ๖  จึงน่าจะเป็นขุนนทรวบรัด ผู้เป็นบุตรของนายราชาณัตยานุหาร

เหตุผลที่จมื่นศรีสรรักษ์ (เพ่ง) ไม่มีรายชื่ออยู่ในผู้ได้รับมรดก คุณวีมีแจ้งให้ทราบแล้ว

สำหรับนายราชาณัตยานุหาร (พาสน์) ในปีที่เจ้าพระยาภาสกรวงศ์ทำพินัยกรรม (พ.ศ. ๒๔๕๙) ท่านเสียชีวิตมาแล้วเป็นเวลา ๑๔ ปี (http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2445/045/880_2.PDF) และภาพขุนนทรวบรัดในเครื่องแต่งกายไว้ทุกข์ก็พออนุมานได้ว่าถ่ายใน พ.ศ. ๒๔๔๕ (ร.ศ. ๑๒๑)

เครื่องหมายที่กระเป๋าเสื้อในภาพนี้คือ อักษรพระบรมนามาภิไธย ร.ร.๖ พระมหามงกุฎ  แบบสุดท้ายที่โปรดเกล้าฯ ให้ผูกขึ้นเมื่อตอนปลายรัชกาล
พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานอักษรพระบรมนามาภิไธยนี้ให้เป็นตราสัญลักษณ์ของสโมสรราชเสวก  ซึ่งมีที่ตั้งสโมสร
อยู่ที่พระราชวังพญาไท  ในพื้นที่ฝั่งที่เป็นองค์การทหารผ่านศึกในปัจจุบัน
 บุคคลในภาพนี้จึงน่าจะเป็นขุนนทรวบรัด  ซึ่งเป็นสมาชิกของสโมสรราชเสวก  เพราะผู้ที่จะเข้าเป็นสมาชิกของสโมสรนี้จำกัดอยู่แต่เฉพาะข้าราชสำนักเท่านั้น

ผมคิดว่าชุดไว้ทุกข์น่าจะถ่ายในโอกาสอื่นมากกว่าครับ เพราะพิจารณาช่วงอายุของจุนนจากรูปถ่ายๆ รูป ตอนที่นายราชาณัตยานุหารเสียชีวิตน่าขุนนนจะยังเด็กอยู่มากครับ แต่ภาพในชุดใส่แขนทุกข์นี้ดูมีอายุน่าจะเลยช่วงวัยรุ่นมาแล้วครับ

ส่วนตัวก็คิดไว้ตั้งแต่แรกแล้วว่านายราชาณัตยานุหารน่าจะถึงแก่กรรมไปก่อนนานมาก ตั้งแต่ลูกๆ ยังเด็ก เพราะไม่ปรากฏรูปท่านถ่ายรวมกับครอบครัวเลย และไม่ถูกกล่าวถึงในพินัยกรรมด้วย ทั้งนี้ได้ข้อมูลของคุณเพ็ญชมพูมายืนยันจึงได้ข่อสรุปที่ชัดเจนครับ

ต้องขอบพระคุณ อ.V_Mee มากครับที่เข้ามาช่วยเสริมความรู้เรื่องเครื่องแต่งกาย ทำให้มองเห็นภาพชีวิตของขุนนนได้ชัดเจนยิ่งขึ้นครับ  ;D

กลับไปดูรูปแรกที่ถ่ายเมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๓ ก็น่าเชื่อว่าเมื่อนายราชาณัตยานุหาร (พาสน์) เสียชีวิตเมื่อ พ.ศ. ๒๔๔๕ ขุนนนยังเป็นเด็กเล็กอยู่

(http://www.reurnthai.com/index.php?action=dlattach;topic=6549.0;attach=62230;image)

วันนี้ตรวจดูในทำเนียบนามข้าราชการฉบับที่จมื่นอมรดรุณารักษ์รวบรวมไว้
ขุนนนทรวบรัด (เพาะ  บุนนาค) ได้เลื่อนเป็นหลวงนนทรวบรัด มีราชการในกรมมหรสพ  เมื่อวันที่  ๑ มกราคม ๒๔๖๗

ขอบพระคุณ อ.V_Mee อีกครั้งครับ

วันนี้ไปเยิ่ยมคุณยาย เลยลองถามดู ปรากฏว่าคุณยายรู้จักหลวงนน เล่าให้ฟังว่าคุณหลวงนนเป็นมหาดเล็กห้องบรรทมของในหลวงรัชกาลที่ ๖ ครับ

ซึ่งก็สอดคล้องกับหลักฐานหลายๆ ชิ้นที่ระบุว่าท่านรับราชการเป็นมหาดเล็กครับ และคงได้ถวายงานใกล้ชิดมากๆ

ขอเรียนถาม อ. V_Mee เรื่องการรับราชการในสมัยนั้นหน่อยครับ

พอดีผมเห็นว่าขุนนนท่านรับราชการเป็นทั้งมหาดเล็ก ดังปรากฏหลักฐานจำนวนมากรวมถึงประกาศเลื่อนตำแหน่งเมื่อ พ.ศ.๒๔๕๙ และในเวลาเดียวกันก็สังกัดกรมมหรสพไปด้วย


ตามความเข้าใจคิดว่าถ้าเป็นมหาดเล็ก ก็น่าจะทำงานที่เกี่ยวข้องกับมหาดเล็กเป็นหลัก และน่าจะสังกัดกรมมหาดเล็กหลวง แต่เหตุใดในเวลาเดียวกันถึงอยู่ที่กรมมหรสพไปด้วย

เลยสงสัยว่าในสมันนั้น การรับการสองกรมเป็นเรื่องที่ปกติในสมัยนั้นหรือเปล่าครับ


ของคุณครับ

กรมมหากดล็กนั้นเป็นกรมใหญ่เทียบได้กับกระทรวงเลยทีเดียวครับ

ในกรมมหาดเล็กยังแบ่งซอยเป็นส่วนราชการระดับกรมและเทียบเท่าอีก ๕ กรม คือ

๑) กรมบัญชาการกลางสภาจางวางมหาดเล็ก  มีสภาจางวางมหาดเล็กซึ่งเป็นผู้บังคับบัญชาสูงสุดของกรมมหาดเล็กเป็นผู้รับผิดชอบราชการ  
กรมนี้เมื่อยุบเลิกตำแหน่งสภาจางวางมหาดเล็กแล้ว  เปลี่ยนเป็นกรมบัญชาการกลางมหาดเล็ก  มีผู้สำเร็จราชการมหาดเล็กเป็นผู้บังคับบัญชา
ในกรมบัญชาการกลางนี้ยังมีส่วนราชการย่อย เช่น กรมโรงเรียนในพระบรมราชูปถัมภ์  กรมตรวจ  กรมสารวัด ฯ ล ฯ ขึ้นอยู่ในกรมนี้

๒) กรมมหาดเล็กรับใช้  มีอธิบดีกรมมหาดเล็กเป็นผู้บังคับบัญชา  แบ่งส่วนราชการเป็นกรมมหาดเล็กตั้งเครื่อง มีหน้าที่เดินโต๊ะเสวยและรับใช้ทั่วไป    
และกองมหาดเล็กห้องพระบรรทม มีหน้าที่ถวายการรับใช้เฉพาะในห้องพระบรรทม  ทั้งเรื่องการจัดดูแลเครื่องทรง  การรักษาความสะอาดในห้องพระบรรทม
และถวายอารักขาในเวลาทรงพระบรรทม

๓) กรมพระอัศวราช  มีอธิบดีกรมพระอัศวราชเป็นผู้บังคับบัญชา  มัหน้าที่รับผิดชอบเรื่องพระราชพาหนะทั้งปวง  กรมนี้แบ่งส่วนราชการเป็นกรมพระอัศวราช  
มีหน้าที่จัดขบวนรถม้าพระที่นั่ง และรับผิดชอบม้าต้น  กรมยานยนต์หลวง  มีหน้าที่รับผิดชอบเรื่องรถยนต์พระที่นั่งและรถยนต์หลวง  กรมเรือยนต์หลวง  
มีหน้าที่รับผิดชอบเรื่องเรือยนต์พระที่นั่งและเรือยนต์หลวง

๔) กรมชาวที่ มีอธิบดีกรมชาวที่เป็นผู้บังคับบัญชา  มีหน้าที่รับผิดชอบดูแลรักษาพระราชฐานที่ประทับและพระราชอุทยาน  แบ่งส่วนราชการเป็นกรมสวนหลวง
มีหน้าที่รับผิดชอบพระราชอุทยาน  กรมรักษาพระราชวังดุสิต  กรมรักษาพระราชวังสนามจันทร์  กรมรักษาพระราชวังบางปะอืน  ฯลฯ  มีหน้าที่รับผิดชอบ
ดูแลรักษาพระที่นั่งในพระราชวังนั้นๆ  รวมทั้งเรื่องงานระบบไฟฟ้า  ประปา และการสุขาภิบาล

๕) กรมมหรสพ มีผู้บัญชาการกรมมหรสพเป็นผู้บังคับบัญชา  มีหน้าที่รับผิดชอบเรื่องการช่างและการมหรสพในพระราชสำนัก  แบ่งส่วนราชการเป็น กรมโขนหลวง
มีหน้าที่รับผิดชอบจัดดูแลรักษาเครื่องโขนฝึกซ้อมและออกแสดงกรมพิณพาทย์หลวง มีหน้าที่รับผิดชอบจัดดูแลรักษาเครื่องดนตรีไทย  ฝึกซ้อมและออกแสดง  
กองเครื่องสายฝรั่งหลวง  เป็นวงออร์เคสตร้า มีหน้าที่รับผิดชอบจัดดูแลรักษาเครื่องดนตรีสากลฝึกซ้อมและออกแสดง  กรมช่างมหาดเล็ก  มีหน้าที่ซ่อมสร้าง
โรงโขนและโรงละคร  รวมทั้งการจัดสร้างฉาก  และงานช่างทั้งจิตรกรรมและประติมากรรมในพระราชสำนัก

ในแต่ละกรมที่มีผู้บังคับบัญชาเรียกว่า อธิบดี และผู้บัญชาการแล้ว  กรมย่อยๆ ที่สังกัดในกรมใหญ่นั้นยังมี เจ้ากรม เป็นผู้บังคับบัญชารับผิดชอบราชการในกรมนั้น
ยกเว้นกองเครื่องสายฝรั่งหลวง  ผู้บังคับบัญชาเรียกว่า ปลัดกรม

ขอบคุณครับ

งั้นคงได้ข้อสรุปแล้วว่าท่านเป็นมหาดเล็กที่สังกัดกรมมหรสพอีกต่อหนึ่งครับ

ราชกิจจานุเบกษา เล่มที่ ๔๑ หน้า ๓๔๐๐

http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2467/D/3369.PDF (http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2467/D/3369.PDF)

ออกซอยย่อย
บรรดาศักดิ์ขุนนนทฯ คงจะมีมาแต่โบราณ ถึงได้มีชื่อบางมาพ้อง...บางขุนนนท์

นอกจากขุนนนท์แล้ว ในกรุงเทพฯ ก็ยังมี ขุนเทียน ขุนศรี ขุนพรหม ที่เป็นคนดังประจำถิ่น จนชาวบ้านเอาไปเรียกเป็นชื่อบาง  ;D

ขอบคุณคุณเพ็ญชมพูมากครับสำหรับข้อมูล

ภาพต้นเรื่องของคุณศรีสรรเพชญ์และข้อมูลบางส่วนในกระทู้นี้ถูกย่อยไปลงไว้ใน เฟซบุ๊กวิพากษ์ประวัติศาสตร์ (https://www.facebook.com/WipakHistory/photos/a.1050804244983045.1073741828.1046096062120530/1116838831712919/?type=3&theater) และ เฟซบุ๊กของคุณวรกานต์ ชูโต (https://www.facebook.com/woragan.xuto/posts/1133682910037635) เรียบร้อยแล้ว  ;D

สรุปข้อมูลที่ทุกท่านช่วยกันค้นหาเกี่ยวกับคุณเพาะ บุนนาคที่มีทั้งหมดในตอนนี้คือ


ท่านเป็นบุตรชายคนใหญ่ของนายราชาณัตยานุหาร (พาสน์) กับคุณสงวน สุขสภา มีศักดิ์เป็นหลานปู่ของท่านเจ้าพระยาภาสกรวงศ์ และเป็นหลานป้าของท่านเจ้าจอมพิศว์

นายราชาณัตยานุหารผู้เป็นบิดาเสียชีวิตไปเร็วมาก ตั้งแต่ พ.ศ.๒๔๔๕  ส่วนคุณสงวนผู้เป็นมารดาไปมีครอบครัวใหม่

วัยเด็กท่านน่าจะอาศัยอยู่ที่บ้านบุนนาคหน้าวัดประยุรวงษศาวาสกับท่านเจ้าพระยาภาสกรวงศ์ที่เป็นเจ้าคุณปู่ เจ้าจอมพิศว์ที่เป็น "คุณป้าในวัง" กับน้องๆ ของท่าน

ต่อมาท่านได้ถวายตัวเป็นมหาดเล็กในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ตั้งแต่ครั้งยังทรงดำรงพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระยุพราช ได้เป็น ๑ ในเด็ก ๔๐ คนที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ย้ายจากพระราชวังสราญรมย์มาเล่าเรียนต่อที่โรงเรียนมหาดเล็กหลวงตั้งแต่วันแรกเปิดโรงเรียนคือวันที่  ๒๙  ธันวาคม  ๒๔๕๓

เมื่อจบหลักสูตรแล้วท่านได้เข้ารับราชการในกรมมหาดเล็กหลวง สังกัดกรมมหรสพ และได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็นลำดับต่อมาจนเป็น "ขุนนนทรวบรัด" มหาดเล็กวิเศษ (เทียบเท่านายร้อยตรี) ไม่ทราบวันเวลาแน่ชัด แต่ก่อน พ.ศ.๒๔๕๙ จากประวัติที่คุณยายเล่าไว้ ระบุว่าท่านเคยถวายงานเป็นมหาดเล็กห้องพระบรรทมด้วย

ได้รับพระราชทานยศราชนาวีเสือป่า ระดับนายเรือตรี และเป็นสมาชิกของสโมสรราชเสวก

เมื่ออายุครบอุปสมบท ได้เป็นนาคหลวงที่ได้รับบรรพชาอุปสมบทภายในพระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม


๒๒ เมษายน พ.ศ.๒๔๕๙ ได้เลื่อนจากมหาดเล็กวิเศษ เป็นรองหุ้มแพร (เทียบเท่านายร้อยโท)

๓๑ กรกฎาคม พ.ศ.๒๔๕๙ เป็นผู้เขียนพินัยกรรมของเจ้าพระยาภาสกรวงศ์จำนวน ๒ ฉบับ

๑ มกราคม พ.ศ.๒๔๖๗ ได้เลื่อนบรรดาศักดิ์เป็น "หลวงนนทรวบรัด" เนื่องในพระราชพิธีเฉลิมพระชนม์พรรษา

๒๘ กันยายน ๒๔๖๑ จ่าตรี เพาะ บุนนาค ได้เลื่อนยศในกองพันหลวงราชนาวีเสือป่า เป็น พันจ่า  (ลำดับยศต่อจากพันจ่าคือ นายเรือตรี)

คุณวีมีเคยอธิบายเรื่องยศเสือป่าไว้


คงต้องขอคำอธิบายเพิ่มเติมจากคุณวีมี ในเรื่องยศอื่นของเสือป่าเช่น จ่าโท จ่าตรี พันจ่า นายเรือตรี ตามที่ปรากฎข้างบน 

เนื่องจากในสมัยรัชกาลที่ ๖ มียศหลากชนิดหลายประเภท  จึงได้จัดทำเป็นตารางเปรียบเทียบไว้เพื่อประโยชน์แก่ท่านที่สนใจครับ

ตารางข้างล่างนี้เป็นยศชั้นสัญญาบัตร เป็นชั้นยศที่ได้รับพระราชทานสัญญาบัตรเป็นสำคัญ

ยศชั้นประทวน

ขอบคุณสำหรับความรู้ดีๆ ครับ


เรียนถามว่า ร,น,ส, คืออะไรหรือครับ

ร.น.ส. ย่อมาจาก ราชนาวีเสือป่าครับ
ใช้ในความหมายเดียวกับนายทหารเรือ ใช้ ร.น. ต่อท้ายชื่อและยศที่เป็นอักษรย่อ เช่น น.ต. หลวงหาญสมุท ร.น. ความหมายคือ นายนาวาตรี หลวงหาญสมุท แห่งราชานาวี
แต่ชั้นยศนายพลเรือจะไม่เติม ร.น. ต่อท้ายชื่อ  เพราะในยศบอกไว้ชัดแล้วว่าเป็นนายพลเรือ  แม้จะใช้อักษรย่อ
การใช้คำย่อ ร.น.นี้  รับมาจากราชนาวีอังกฤษ  ที่นายทหารเรืออังกฤษใช้ R.N. ต่อท้ายชื่อ

(http://www.reurnthai.com/index.php?action=dlattach;topic=6549.0;attach=62318;image)

ยังติดใจใคร่ถามคุณวีมี คือทำไม จ่าโท จ่าตรี หรือแม้แต่ พลราชนาวีเสือป่า จึงเลื่อนเป็น พันจ่า เลยไม่ผ่านตามลำดับขั้น อีกทั้งเป็นตำแหน่งพันจ่าเฉย ๆ ไม่มี เอก โท ตรี ประกอบ

ยศพันจ่าราชนาวีเสือป่าตรงกับยศนายหมู่ใหญ่เสือป่าฝ่ายบกครับ  ไม่มีเอก โท ตรี ครับ
การเลื่อนยศนั้นสามารถข้ามชั้นกันได้  ถ้าผู้บังคับบัญชาเห็นเหมาะสมครับ

คล้ายๆกับไม้ที่ผู้กำกับกองลูกเสือถืออยู่ในปัจจุบันเลยครับ ที่มาก็น่าจะเกี่ยวข้องกัน

(http://www.w-nikro.com/images/1150604685/1151837587w-nikrocom1.gif)

อย่างนี้น่าจะถูกต้อง  ;D

ไม้เท้าเสือป่ามีลักษณะเช่นในรูปครับ  ไม้เท้าเสือป่านี้ใช้ถือในเวลาแต่งเครื่องลำลองหรือในเวลาที่ไม่ได้ขัดกระบี่
ในบางโอกาสสามารถใช้ไม้เท้าแสือป่าแสดงท่าเคารพเหมือนท่าเคารพด้วยกระบี่ได้ด้วย

แต่ไม้ถือในปัจจุบันดังภาพที่คุณ Naris นำมาลงไว้ในความเห็นข้างบนนั้น  สั้นกว่าไม้เท้าเสือป่ามาก  ลักษณะออกไปทางไม้ชี้ที่นายทหารสัมพันธมิตรในสมัยก่อนถือติดตัว
แต่ในวงการลูกเสือปัจจุบันก็มีการใช้ไม้ชี้นี้ทำท่าเคารพเหมือนท่าเคารพด้วยกระบี่

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงถือไม้เท้าเสือป่า

จากข้อมูลที่คุณเพ็ญชมพูหามาให้

ผมรู้สึกประหลาดใจตั้งแต่แรกว่าทำไมบุตรคนที่ ๔ ของนายราชาณัตยานุหารคือ คุณโสภณ กาฬดิษฐ์ ถึงใช้นามสกุลว่า กาฬดิษย์ ไม่ใช่บุนนาค

ซึ่งตอนนี้ไปค้นข้อมูลมาเพิ่มพบว่าคุณโสภณ ไม่ใช่บุตรของนายราชาณัตยานุหาร แต่เป็นบุตรของพระยาเทพศาสตร์สถิตย์ (โห้ กาฬดิษฐ์)

ซึ่งเป็นบุคคลที่ได้สันนิษฐานไว้ตั้งแต่แรกว่าเป็นคนเดียวกับ "พระเทพศาสตร์" ที่ถูกกล่าวถึงในรูปถ่ายครับ


ที่มาจาก http://eduserv.ku.ac.th/download/0/KU72.pdf (http://eduserv.ku.ac.th/download/0/KU72.pdf) หน้า 63

เป็นไปได้ไหมที่พระยาเทพศาสตร์สถิตย์ (โห้) ยกบุตรชายคือคุณโสภณให้เป็บุตรบุญธรรมของนายราชาณัตยานุหาร (พาสน์)

ผมลองสอบถามญาติผู้ใหญ่ที่เรียกคุณโสภณว่า "คุณปู่โส" ก็บอกว่าเรียกกันแบบนั้นมาตลอดในตอนเด็กๆ ไม่แน่ใจว่าเป็นพี่น้องกับคุณพาสนาหรือคุณเพาะไม่ แต่เข้าใจว่าคงเป็นญาติ
 
ผู้ใหญ่บอกว่าเคยมีญาติหรือคนนามสกุล กาฬดิษย์ ซึ่งรู้จักกับครอบครัวอยู่ แต่ปัจจุบันก็เสียชีวิตไปหมดแล้ว เลยไม่สามารถสอบถามเอาความจากใครได้ครับ


ตอนนี้จากข้อมูลที่ได้มาว่าคุณสงวน สุขสภา ซึ่งเป็นภรรยานายราชาณัตยานุหาร (พาสน์)  ไปมีครอบครัวใหม่ ประกอบกับข้อมูลเรื่องคุณโสภณ เป็นบุตรพระยาเทพศาสตร์สถิตย์

ผมเลยลองสันนิษฐานเบื้องต้นว่า นายราชาณัตยานุหารถึงแก่กรรมไปเร็วมาก คุณสงวนผู้เป็นภรรยาน่าจะไปแต่งงานใหม่กับพระยาเทพศาสตร์ฯ  แล้วมีบุตรคือคุณโสภณ ซึ่งก็เป็นน้องชายต่างมารดาของคุณเพาะและคุณพาสนา


อาจจะด้วยเหตุผลนี้ทำให้พระยาเทพศาสตร์ฯ เป็นเสมือนเครือญาติกับฝั่งบุนนาคในอีกทางหนึ่ง และด้วยความที่สนิทกันอาจเพราะเหตุนี้จึงทำให้มอบรูปถ่ายใบนั้นให้พระยาเทพศาสตร์ฯเป็นที่ระลึกก็เป็นได้ครับ

แต่เรื่องนี้ยังไม่มีหลักฐานเพียงพอครับ

เมื่อลองดูอายุของคุณโสภณในภาพถ่าย เมื่อ พ.ศ.๒๔๖๒ อายุน่าจะยังไม่ถึง ๑๐ ขวบครับ

แต่นายราชาณัตยานุหารถึงแก่กรรมไปตั้งแต่ พ.ศ.๒๔๔๕

ดังนั้นเรื่องยกให้เป็นบุตรบุญธรรมให้กับคนที่เสียชีวิตไปแล้ว คิดว่าไม่น่าจะเป็นเรื่องที่ทำกันครับ

สันนิษฐานไว้ตั้งแต่แรก ว่าพระยาเทพศาสตร์สถิตย์ (โห้) น่าจะมีความสนิทสนมกับกับครอบครัวของเจ้าพระยาภาสกรวงศ์อยู่ก่อนแล้ว

ตั้งแต่ที่ท่านไดัเป็นนักเรียนทุนรุ่นแรกของกระทรวงธรรมการที่ไปศึกษาต่างประเทศใน พ.ศ. ๒๔๓๘ เมื่อจบการศึกษาแล้วก็รับราชการอยู๋ในกระทรวงธรรมการหลายปี

ซึ่งก็น่าจะครอบคลุมช่วงที่เจ้าพระยาภาสกรวงศ์เป็นเสนาบดีกระทรวงธรรมการอยู่ ในช่วง พ.ศ.๒๔๓๕-๒๔๔๕


ซึ่งถ้าคุณสงวนที่เป็นภรรยานายราชาณัตยานุหาร (พาสน์) แต่งงานใหม่กับพระยาเทพศาสตร์ฯ จริง ก็เป็นไปได้ว่าผู้ใหญ่ในตระกูลอย่างเจ้าพระยาภาสกรวงศ์และเจ้าจอมพิศว์น่าจะเห็นชอบด้วย ถึงได้ปรากฏว่ายังสนิทสนมกันต่อมา

ซึ่งเรื่องค่านิยมการแต่งงานใหม่ของสตรีสมัยนั้น เป็นเรื่องปกติหรือไม่ ผมก็ไม่แน่ใจเหมือนกันครับ อาจต้องรอท่านผู้รู้ขยายความ


(http://www.reurnthai.com/index.php?action=dlattach;topic=5356.0;attach=37298;image)

ชื่อของคุณเพาะ บุนนาค คงปรากฏในราชกิจจานุเบกษาเป็นครั้งสุดท้ายใน พ.ศ. ๒๔๗๘ ดังความในประกาศนี้

http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2479/D/2.PDF (http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2479/D/2.PDF)

จากข้อมูล คุณเพาะมียศสุดท้ายเป็น รองเสวกโท สังกัดสำนักพระราชวัง

เข้าใจว่าเพราะกรมมหาดเล็กหลวงซึ่งเคยเป็นกรมพิเศษขึ้นตรงต่อพระเจ้าแผ่นดินในสมัยรัชกาลที่ ๖ ถูกย้ายกลับไปขึ้นกลับกระทรวงวังตามเดิมในสมัยรัชกาลที่ ๗  เลยใช้ยศอย่างข้าราชการกระทรวงวังที่คุณ V_Mee ยกมาครับ

และคงจะอยู่เรื่อยมาถึงยุคเปลี่ยนเแปลงการปกครอง ที่กระทรวงวังถูกลดฐานะเป็นสำนักพระราชวัง ใน พ.ศ.๒๔๗๘

เป็นไปตามพระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทะบวง กรม แก้ไขเพิ่มเติม พุทธศักราช ๒๔๗๘ ตราไว้ ณ วันที่ ๑๐ สิงหาคม พุทธศักราช ๒๔๗๘

http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2478/A/1229.PDF (http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2478/A/1229.PDF)

หากนับอย่างปัจจุบันคือ พ.ศ. ๒๔๗๙ เพราะก่อนวันที่ ๑ มกราคม ๒๔๘๕ เราเปลี่ยนศักราชกันเมื่อวันที่ ๑ เมษายน


ดังนั้นในประกาศลงวันที่ ๒๔ มีนาคม ๒๔๗๘ นับอย่างปัจจุบันคือ ๒๔ มีนาคม ๒๔๗๙ ประมาณ ๗ เดือนหลังจาก "กระทรวงวัง" เปลี่ยนฐานะเป็น "สำนักพระราชวัง"