เรือนไทย

อยากทราบว่าเมรุปูนของวัดสระเกษ วัดอรุณฯ วัดสุวรรณาราม นี้เป็นเมรุหลวงเหมือนเมรุหลวงที่วัดเทพศิรินทราวาสหรือเปล่าครับ และเจ้านาย ขุนนาง ข้าราชการ บรรดาศักดิ์และฐานันดรศักดิ์ระดับใดบ้างที่จะได้รับพระราชทานเพลิงศพที่เมรุหลวงบ้างครับ

อยากทราบว่าเมรุปูนของวัดสระเกษ วัดอรุณฯ วัดสุวรรณาราม นี้เป็นเมรุหลวงเหมือนเมรุหลวงที่วัดเทพศิรินทราวาสหรือเปล่า

เหมือนกันครับ

เจ้านาย ขุนนาง ข้าราชการ บรรดาศักดิ์และฐานันดรศักดิ์ระดับใดบ้างที่จะได้รับพระราชทานเพลิงศพที่เมรุหลวงบ้าง

เจ้านาย ตั้งแต่พระองค์เจ้าลงมาเลย ส่วนข้าราชการ หรือพระราชาคณะ ก็จะต้องเป็นบุคคลสำคัญระดับเสด็จพระราชดำเนินไปพระราชทานเพลิงศพด้วยพระองค์เอง ซึ่งบรรดาท่านเหล่านี้ เมื่อถึงอสัญกรรม ก็ต้องทำหนังสือกราบบังคมทูล ความทราบถึงพระเนตรพระกรรณอยู่แล้ว ส่วนใหญ่จะใช้คำว่าจะมีพระกรุณาโปรดเกล้าลงมา ในความเป็นจริงอาจจะไม่ต้องถึงกับรับสั่งด้วยพระองค์เอง มีเจ้าพนักงานผู้ใหญ่เป็นผู้จัดการอยู่แล้วครับ

สมัยก่อนก็คงมีระเบียบของสำนักพระราชวังอยู่เหมือนกัน แต่ไม่เป็นที่เปิดเผยในรายละเอียดครับ

เมรุปูนที่วัดสระเกษที ๒ ที่ใช่ไหมครับ คือ เมรุปูนด้านทิศเหนือ อยุ่ใกล้กับเชิงบรมบรรพต ใกล้คลองมหานาค กับเมรุปูนด้านทิศใต้ เลยเขตสังฆาวาสออกมา ปัจจุบันเป็นที่ตั้งของวิทยาลัยสารพัดช่าง ริมถนนบำรุงเมือง

เมรุปูนวัดสระเกศ ระบุว่าสร้างขึ้นตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ ๓ ใช้เป็นเมรุหลวง

แต่ภาพถ่ายที่เริ่มมีในสมัยรัชกาลที่ ๔ ปรากฏเมรุปูนในภาพนี้

จากภาพไม่สามารถดูออกว่าตั้งอยู่ตรงไหนแน่

ส่วนภาพมุมสูงจากภูเขาทอง น่าจะถ่ายสมัยรัชกาลที่ ๕ หรือ ๖ แลเห็น ๒ เมรุคู่กัน มีเมรุขนาดเล็กเครื่องไม้ผุพังแล้ว แต่องค์ประกอบเช่น ศาลาและระทา  ครบเครื่อง  น่าจะใช้สำหรับพระศพ หรือศพผู้มียศศักดิ์สูง จะต้องรับเสด็จพระราชดำเนิน

ส่วนเมรุด้านนอกดูจะสร้างทีหลัง อาจจะเหมือนวัดเทพศิรินทร์ทุกวันนี้ ที่มีสองเมรุ ใช้งานต่างกัน

องค์ประกอบของเมรุหลวงด้านหน้าครับ

ภาพเขียน จากมุมมองด้านคลองโอ่งอ่าง เห็นอาคารไม้เล็กๆที่อยู่หน้าเมรุปูนอีกทีหนึ่ง คงจะเป็นที่ประทับของพระเจ้าแผ่นดิน หรือเจ้านายที่เสด็จมาในงานศพ

ส่วนภาพนี้ ถ่ายในสมัยรัชกาลที่ ๖ แน่ เพราะมีบันทึกประกอบ ศาลามีการปรับปรุงเปลี่ยนแบบใหม่

เมรุปูนที่กล่าวไปแล้วนี้ อยู่เลยเขตสังฆาวาสออกมา ปัจจุบันเป็นที่ตั้งของวิทยาลัยสารพัดช่าง ริมถนนบำรุงเมือง ตามที่ลุงไก่ว่า

คุณหนุ่มสยามเคยเอาแผนที่โบราณมาลงไว้ แล้วผมเทียบภาพถ่ายทางอากาศยุคปัจจุบันให้ดูแล้ว

เมรุปูนที่วัดสระเกษที ๒ ตามที่ลุงไก่ถาม ว่าคือเมรุปูนด้านทิศเหนือ อยุ่ใกล้กับเชิงบรมบรรพต ใกล้คลองมหานาค ใช่หรือไม่
ถ้าลุงไก่หมายถึงฌาปนสถานของวัดในปัจจุบัน (ซึ่งอยู่ทางทิศตะวันออกของพระบรมบรรพต)ก็ใช่ครับ

แต่ฌาปนสถานที่เห็น ทางวัดสร้างขึ้นหลังสงครามโลกแล้ว ก่อนหน้านั้น หลังจากที่โดนเวนคืนพื้นที่สุสานและเมรุปูนไป วัดไปจัดการเผาศพที่ไหน ตรงที่ลุงไก่ระบุหรือไม่ ผมไม่ทราบครับ

พงศาวดารสิ่งก่อสร้างในสมัยรัชกาลที่ ๓ ระบุว่าทรงสร้างเมรุขึ้น ๒ แห่งในบริเวณท้ายวัดสระเกศ เมรุแรกสำหรับคฤหัส และเมรุที่สองสำหรับผู้มีบรรดาศักดิ์ มีเครื่องระทาดอกไม้ไฟ โรงสวด ซึ่งในภาพเก่าก็ปรากฎเมรุทั้งสองประเภทให้เห็นเลยครับ

มาดูเมรุหลังวัดอรุณดูบ้างว่า มีลักษณะคล้ายคลึงกับทางวัดสระเกศหรือไม่ อย่างไร

1  เบื้องต้นนั้นลักษณะของที่ตั้งอยู่หลังวัดแบบเดียวกัน มีการขุดคูน้ำล้อมรอบเพื่อประโยชน์ใช้สอยด้านการเดินเรือเหมือนกัน

2  ตัวเมรุหลักเป็นอาคารสีเหลี่ยมตรงกลาง ล้อมด้วยอาคารสี่มุมรูปแบบเดียวกับเมรุหลวงวัดสระเกศ

ให้ภาพเมรุปูน อยู่ท้ายวัดแจ้ง

นอกเขตสังฆาวาส ชัดเจน

ตอบอันนี้หน่อยเถิดพ่อหนุ่ม เมรุแรกและเมรุหลังตามภาพ มีหลักฐานประวัติความเป็นมาอย่างไร

สมเด็จกรมพระยาดำรงฯ กล่าวว่า "เมรุปูนที่วัดสระเกศทำวิจิตรพิสดารกว่าที่วัดสุวรรณและวัดอรุณ ดูเหมือนจะเจตนาจะให้ปลงได้จนถึงพระศพเจ้านายและเสนาบดี มีทั้งโรงครัว โรงโขน โรงหุ่น

ระทาจุดดอกไม้เพลิง และที่สุดจนพุ่มกัลปพฤกษ์ล้วนก่ออิฐถือปูน บรรดาเป็นอุปกรณ์แก่การปลงศพผู้มีบรรดาศักดิ์สูงสร้างไว้ครบหมดทุกอย่าง ใช่แต่เท่านั้นยังสร้างโรงทึมปูนอีกหลังหนึ่ง ห่างออกไปอีกบริเวณ

หนึ่งต่างหาก สำหรับปลงศพชั้นบรรดาศักดิ์ต่ำลงมา แต่ว่าตามที่เคยเห็น ปลงพระศพเจ้านายที่วัดสระเกศก็ยังปลูกพระเมรุผ้าชาวขึ้นต่างหากอยู่นั่นเอง"

ตรงนี้อ่านได้ว่า มีถึง ๓ เมรุ คือ เมรุปูน (มีอุปกรณ์พร้อม) และ เมรุปูนโรงทึม และ เมรุผ้าขาวสร้างเอง

ดังนั้นเมรุไม้ด้านหลังดูจะผุพังทิ้งโทรมมาก คงเป็นเมรุผ้าขาวที่สร้างเองทิ้งไว้


ขอแนบภาพลงสีใหม่ภาพเมรุปูนวัดสระเกศ เบื้องขวายังเห็นพุ่มกัลปพฤกษ์ล้วนก่ออิฐถือปูน ที่สมเด็จฯ ได้บรรยายไว้

^

ทีนี้มาดูว่าเมรุวัดสุวรรณาราม คลองบางกอกน้อยเป็นอย่างกันบ้าง

ตามหนังสือพระเมรุมาศ ของพลเรือตรี สมภพ ระบุไว้ว่า "กรมพระราชวังบวรมหาสุรสีหนาทได้สร้างเมรุปูนไว้ที่วัดสุวรรณาราม มีเครื่องประกอบพรั่งพร้อม เช่น ระทา โรงสวด และอื่นๆครบครับ ไว้สำหรับให้เจ้านายฝ่ายกรมพระราชวังบวรและข้าราชการชั้นสูงมาเผาศพที่วัดแห่งนี้ได้"

ดังนั้นก็ถือได้ว่าเป็นเมรุปูนรุ่นแรกๆ ครั้งต้นกรุงเทพก็ว่าได้ และอาจจะมีการบูรณะใหม่ในสมัยรัชกาลที่ ๓ นอกจากนี้ยังอ่านพบว่า ใน พ.ศ. 2391 เมื่องานเผาศพพระยามหาอำมาตย์ (ต้นตระกูลอมาตยกุล) ได้ทำการสร้างเมรุที่วัดแห่งนี้ และล้นเกล้าฯ รัชกาลที่ ๓ ได้เสด็จพระราชดำเนินมาในงานด้วย

วัดสุวรรณาราม หรือ วัดทอง ขึ้นชื่อได้ว่าเป็นผีดุ เป็นลานประหารชีวิตเชลยพม่าเมื่อครั้งก่อน และสงครามโลกครั้งที่ 2 ก็โดนระเบิดตายกันเยอะพอสมควร

แนบภาพเมรุหลวงตามแผนที่ พ.ศ. 2430 (พิมพ์โดยคุณอ้วน)

เยี่ยมอีกแระ

นี่ผมวงไว้ให้สำหรับผู้ไม่ชำนาญในการอ่านผังครับ