เรือนไทย

 จากกระทู้สมเด็จเจ้าพระยานะคะ
ที่คุณเทาชมพูยกบทกลอนมาค่ะ

"เดี๋ยวขอเล่าถึงผ้าสมปักก่อน

เรื่องนี้มาจากคำอธิษฐานของคุณพุ่ม กวีหญิงคนสวยฝีปากกล้าในสมัยรัชกาลที่ ๓
คำอธิษฐานนี้แต่งเป็นคำคล้องจองกัน จุดมุ่งหมายก็คือ"แซว" บุคคลที่ท่านเอ่ยถึง
มีดังนี้ค่ะ

-ขออย่าให้เป็นชิดของเจ้าคุณผู้ใหญ่
-ขออย่าให้เป็นคนใช้ของเจ้าพระยานคร
-ขออย่าให้เป็นคนต้มน้ำร้อนของพระยาศรี
-ขออย่าให้เป็นมโหรีของพระยาโคราช
-ขออย่าให้เป็นสวาสดิของพระองค์ชุมสาย
-ขออย่าให้เป็นฝีพายของเจ้าฟ้าอาภรณ์
-ขออย่าให้เป็นละครของแม่น้อยบ้า
-ขออย่าให้รู้ชาตาเหมือนอาจารย์เซ่ง
-ขออย่าให้เป็นนักเลงอย่างท่านผู้หญิงฟัก
-ขออย่าให้เป็นสมปักของพระนายไวย
-ขออย่าให้เป็นดอกไม้ของเจ้าคุณวัง "

อยากทราบรายละเอียดน่ะค่ะ ว่าคุณพุ่ม ได้เขียนแซวใครบ้าง อย่างไรค่ะ

ขอบคุณนะคะ

 - ขออย่าให้เป็นชิดของเจ้าคุณผู้ใหญ่
เจ้าคุณผู้ใหญ่หมายถึงเจ้าพระยาบดินทรเดชา (สิงห์ สิงหเสนี)สมุนายก ซึ่งเป็นแม่ทัพคู่บารมีในรัชกาลที่ ๓
ท่านเป็นคนดุ ไม่เห็นแก่หน้าใคร   คนใกล้ชิดมักถูกเฆี่ยนหลังลายเสมอถ้ารับใช้ไม่ถูกใจ

-ขออย่าให้เป็นคนใช้ของเจ้าพระยานคร
นี่ก็คล้ายๆกัน  คนใช้เจ้าพระยานครมักถูกลงโทษแปลกๆ เช่นพายเรือช้าไปท่านก็สั่งให้ฝีพายถองเรือ

--ขออย่าให้เป็นคนต้มน้ำร้อนของพระยาศรี
พระยาศรีสหเทพ (ทองเพ็ง) เป็นขุนนางใหญ่ที่โปรดปรานของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าฯ  จึงมีคนไปหาไม่ขาดสายทั้งวัน    เมื่อแขกไปถึงทางบ่าวเจ้าของบ้านก็ต้องยกน้ำร้อนน้ำชามาต้อนรับ
ใครเป็นคนต้มน้ำร้อนก็ต้องต้มกันทั้งวันไปจนดึกดื่น ไม่เป็นอันได้พักผ่อน

-ขออย่าให้เป็นมโหรีของพระยาโคราช
พระยาโคราช เจ้าเมืองนครราชสีมา อยากมีวงมโหรีในบ้านเหมือนขุนนางผู้ใหญ่ในกรุง  แต่หาชาวกรุงไม่ได้
ท่านก็จับพวกข่าพวกลาวซึ่งเป็นเชลยมาหัดมโหรีแทน   ฝีมือคงแย่เอาการ
-ขออย่าให้เป็นสวาสดิของพระองค์ชุมสาย

 หมายเหตุ: ที่ยกมาไม่ใช่กลอนค่ะ เรียกว่าคำคล้องจอง
แล้วจะมาต่อจนจบนะคะ

 ขออนุญาต นั่งรอเลยนะคะ

 มานั่งรอด้วยคนครับ

เอ.. เคยทราบมาว่า สมัยนั้น ไม่นิยมให้ผู้หญิงเรียนหนังสือกัน เพราะเกรงว่าจะริไปตอบโต้เพลงยาวกับผู้ชายพายเรือ
กรณีคุณพุ่มนี่เป็นข้อยกเว้นรึอย่างไรครับ?
ผมเดา(เอาเอง)ว่าสมัยนั้นก็คงไม่ปลื้มเอาเท่าไหร่ที่คุณพุ่ม มาเป็นกวีหญิง เรียนรู้หนังสือเฉกเช่นเดียวกับผู้ชาย อาศัยดูจาก  สมญานามที่คุณพุ่มได้รับ ว่า " บุษบาท่าเรือจ้าง"
ต้องขอรบกวนอาจารย์เทาชมพู  ช่วยให้ความเห็น และให้ความรู้ เสียแล้วล่ะครับ

 ถ้าจำไม่ผิด สมญานาม บุษบาท่าเรือจ้าง มาจากการที่ท่านอาศัยอยู่ในเรือนแพ ดังนั้นจึงไม่น่าเป็นการเรียกในทางลบ (ถ้าผิดพลาดอย่างไร อาจารย์เทาชมพูกรุณาแก้ให้ดิฉันด้วยนะคะ)

ท่านถวายบังคมลา จากการเป็นพนักงานเชิญพระแสงของรัชกาลที่สาม ไปเป็นหม่อมของพระปิ่นเกล้าฯ รัชกาลที่สามท่านประพันธ์กลอนบทนี้ เมื่อคุณพุ่มกลับมาอยู่ในวังหลวงเหมือนเดิมค่ะ

เจ้าช่อมะกอก             เจ้าดอกมะไฟ
เจ้าเห็นเขางาม            เจ้าตามเขาไป
เขาทำเจ้ายับ              เจ้ากลับมาไย
เขาสิ้นอาลัย               เจ้าแล้วหรือเอย

เรื่องราวก็เป็นอย่างที่คุณ  B เล่าค่ะ
สมญา "บุษบาท่าเรือจ้าง" ไม่ใช่คำดูถูกดูหมิ่น  แต่เป็นเพราะเธออาศัยอยู่ในเรือนแพของพระยาราชมนตรี ผู้บิดา
คุณพุ่มเป็นสาวสวย และสาวเปรี้ยวประจำยุค   มีความรู้อ่านออกเขียนได้  แต่งกลอนได้ซึ่งนับว่าหายากในหมู่สตรีสมัยนั้น
แพของคุณพุ่มมีเจ้านายหนุ่มๆเสด็จไปร่วมวงสักรวากันเป็นประจำ เช่นเจ้าฟ้าจุฑามณี กรมขุนอิศเรศรังสรรค์(ต่อมาคือพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าฯ)  กรมหลวงภูวเนตรนรินทรฤทธิ์ เป็นต้น

คุณพุ่มเข้ามารับราชการในราชสำนักรัชกาลที่ ๓  เป็นพนักงานเชิญพระแสง  
ตำแหน่งนี้ไม่ใช่เจ้าจอม หรือนางข้าหลวงอย่างแม่พลอย  เป็นพนักงานฝ่ายใน  อยู่ในกลุ่มที่เรียกว่าสิบสองนางพระกำนัล
(อย่าเพิ่งขอให้อธิบายคำนี้  มีหนังสือแล้วค่ะแต่หายังไม่เจอตามเคย)
เรื่องต่อไปก็เป็นอย่างที่คุณ B เล่า

กลับมาเรื่องกระทู้
-ขออย่าให้เป็นสวาสดิของพระองค์ชุมสาย
พระองค์เจ้าชุมสาย  กรมขุนราชสีหวิกรม พระราชโอรสในรัชกาลที่ ๓ (ต้นราชสกุลชุมสาย) สวาสดิในที่นี้หมายถึงมหาดเล็กคนโปรด
กล่าวกันว่าใครเป็นมหาดเล็กคนโปรด ทรงใช้สอยบ่อยก็มีเรื่องให้กริ้วบ่อยพอกัน เวลาใช้ไม่ได้ดังพระทัย  เลยโดนจำโซ่ตรวน    แย่กว่าคนที่ไม่ได้โปรดปราน

 -ขออย่าให้เป็นฝีพายของเจ้าฟ้าอาภรณ์
เจ้าฟ้าอาภรณ์ พระราชโอรสในรัชกาลที่ ๒ ประสูติแต่เจ้าฟ้ากุณฑลทิพยวดี   ต้นราชสกุล อาภรณกุล
ว่ากันว่าฝีพายของพระองค์ต้องขานถี่และยาวกว่าฝีพายเรืออื่นเวลาเสด็จไปไหนมาไหน  คงคอแหบคอแห้งไปตามๆกัน

-ขออย่าให้เป็นละครของแม่น้อยบ้า
แม่น้อยบ้าเป็นธิดาพระยานครราชสีมา(ทองอิน)  เป็นเจ้าของโรงละคร    
ละครเจ้าอื่นพอเล่นเขารับเงินค่าจ้าง  แต่ละครของแม่น้อยบ้าถึงไม่ได้เงินก็เล่น  
รับค่าว่าจ้างเป็นพริก กะปิ หอม กระเทียม อะไรก็ได้แล้วแต่คนจ้างจะให้  เอามาแจกตัวแสดง

-ขออย่าให้รู้ชาตาเหมือนอาจารย์เซ่ง
อาจารย์เซ่งเป็นหมอดู  ใครไปดูก็ทำนายว่าดี  คนก็เลยขึ้นกันมาก  
ในที่สุดแกลืมดูชะตาตัวเองหรือไม่ก็ดูไม่ถูก   มีคราวหนึ่งถูกลงพระอาญา

 -ขออย่าให้เป็นนักเลงอย่างท่านผู้หญิงฟัก
ท่านผู้หญิงฟักเป็นเมียของเจ้าพระยาท่านหนึ่งในรัชกาลที่ ๓ นิสัยชอบเล่นการพนัน  เข้าไปเล่นในบ่อนเป็นประจำ
วิธีหลอกดึงความสนใจของเจ้ามือคือนั่งโป๊  เปิดผ้าถุงให้ดูของดี
เจ้ามือหลงดูทางนี้ พรรคพวกท่านผู้หญิงก็แอบโกงเจ้ามือได้
ทำเอาท่านผู้หญิงเล่นรวยไปเลย

-ขออย่าให้เป็นสมปักของพระนายไวย
อธิบายแล้วค่ะ

-ขออย่าให้เป็นดอกไม้ของเจ้าคุณวัง "
เจ้าคุณวังคือเจ้าจอมมารดาตานี ในรัชกาลที่ ๑ เกิดจากภรรยาเก่าของเจ้าพระยามหาเสนา(บุนนาค)
ท่านเป็นช่างดอกไม้   ใครมีงานมีการก็ไปขอให้ท่านช่วยทำดอกไม้   ดอกไม้ในสวนของเจ้าคุณวังจึงถูกเด็ดตลอดเวลา
ไม่มีโอกาสอยู่กับต้นจนบาน

มีอีกข้อสุดท้ายค่ะ
-ขออย่าเป็นระฆังวัดบวรนิเวศ
สมัยรัชกาลที่ ๓ เจ้าฟ้ามงกุฎผนวชอยู่วัดบวรนิเวศ  วัดอื่นตีระฆังกันแค่วันละ ๒ เวลา
แต่วัดนี้พระองค์ท่านโปรดให้ตีระฆังเป็นสัญญาณวันละหลายครั้ง
ระฆังวัดบวรเลยถูกตีแทบไม่ได้หยุด

 ขอขอบพระคุณอาจารย์ กับคุณบี ครับที่หาเรื่องราวดีๆมาให้อ่าน ประดับความรู้กัน    

 "สมัยนั้น ไม่นิยมให้ผู้หญิงเรียนหนังสือกัน"

ผมขอแย้งความเห็นนี้ครับ
ลองอ่านประวัติเจ้านายตั้งแต่ตั้งกรุงรัตนโกสินทร์ลงมา ส่วนมากทีเดียวที่ทรงศึกษากับครูผู้หญิง จนถึงขึ้นสมุด จากนั้นจึงค่อยแยกวิชาเฉพาะ แต่เรื่องกลอนนี่ ก่อนโสกันต์ก็น่าจะทรงได้บ้างแล้ว

ถ้าจะลองทำบัญชีกวีหญิงครั้งรัตน์โกสินทร์ ผมว่าจะได้ถึงสองโหลนะครับ แถมบางคน ไม่แพ้ผู้ชายเลย สุนทรภู่ยังยอมนะครับ

และใครเอ่ย เป็นสตรีเพียงนางเดียว ที่ทรงโปรดให้ตรวจแก้ ลิลิตนิทราชาคริต

อันนี้ขอเชิดชูกวีหญิงหน่อยนะครับ ถูกมองข้ามมาตั้งหลายร้อยปี

 เดานะคะคุณ พิพาท

สมเด็จหญิงน้อยค่ะ

 เพิ่งเห็นว่าในความเห็นที่ห้าของดิฉัน ใช้ราชาศัพท์ผิด

ขอแก้ไขเป็น ทรงพระราชนิพนธ์ นะคะไม่ใช่ ประพันธ์

 ลิลิตเรื่องนี้ พระราชนิพนธ์ตั้งแต่ยังหนุ่มฟ้อเชียวละครับ
กรรมการเป็นผู้ชายดูเหมือนจะสี่ เดี๋ยวจะไปหาหนังสืออ้างอิงมาเฉลย (อยู่ที่ทำงาน)

ระหว่างนี้ เชิญร่วมสนุกกันต่อ ของรางวัลเป็นเพลงของครูมี(แขก)
สนใจกันใหมครับ

"สมัยนั้นไม่นิยมให้ผู้หญิงเรียนหนังสือ"
หมายถึงชาวบ้านชาวช่อง ทั่วไปอย่างบรรพสตรีของเราๆนี่แหละค่ะ
ไม่ได้หมายถึงเจ้านายฝ่ายใน  

มีกวีหญิง ๒ โหลต่อประชากรหญิงนับล้านทั่วประเทศ   คิดเป็นเปอร์เซ็นต์แล้วอาจจะต่ำว่า 1% นะคะ

 แล้วกลอนบทอื่นๆของคุณพุ่มล่ะครับไม่ทราบว่าพอจะหาได้ที่ไหน เคยไปที่หอสมุดฯ ก็ไม่มี ทั้งในห้องธรรมดาและห้องหนังสือเก่า

 กลับมาอ่านแล้วค่ะ
ขอบคุ๕ คุณเทาชมพูอีกครั้งนะคะ

ขอตอบคำถามคุณ pipat
พระองค์เจ้าหญิงบุตรี หรือเปล่าคะ

คุ้นๆ ว่าอ่านจากวิชาการนี่แหละค่ะ :)

 เพื่อยืนยันว่าไม่มั่ว แบบโอเอเน็ต เชิญคุณดาวกระพริบเล่ารายละเอียดเพิ่มสักนิดนะครับ

 แหะๆ ขอสารภาพว่า
จำได้เพียงเท่านี้ ที่จำพระนามท่านได้
เพราะมีเพื่อนรุ่นน้อง ชื่อบุตรีค่ะ

ทราบแต่ว่าเป็นพระราชธิดาในพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว

ถ้าสอบ โอ เอเน็ต คอมพิวเตอร์คงไม่ตรวจข้อสอบให้แน่ๆ

 อาจารย์สอนภาษาไทยของดิฉันเล่าว่า กวีในวังท่านหนึ่งมีฝีพระโอษฐ์คมคายมาก
สมัยยังสาว หากใครแซวท่าน ท่านทรงสามารถว่ากลอนสดโต้ตอบได้ที
กวีท่านนั้นน่าจะเป็น พระองค์เจ้าหญิงบุตรี กรมหลวงวรเสรฐสุดา พระราชธิดาองค์เล็กใน ร. 3
(เป็นเพื่อนเล่นกับพระราชนัดดา 2 องค์ ที่ ร. 3 ทรงรับอุปการะ ด้วยกำพร้าพ่อคือ พระองค์เจ้าโสมนัสฯ
และ หม่อมเจ้ารำเพย แต่องค์บุตรีแก่ชันษากว่า 6 ปี)

ประสูติเมื่อวันอังคาร เดือน 8 บูรพาสาฒ ขึ้น 6 ค่ำ ปีชวดสัมฤทธิศก จ.ศ. 1190 ในเจ้าจอมมารดาอึ่ง
ธิดาเจ้าพระยานิกรบดินทร์ (โต  กัลยาณมิตร)  

รัชกาลที่ 5 โปรดฯให้เป็นท้าวสมศักดิ์ และต่อมาทรงโปรดฯสถาปนาขึ้นเป็นพระเจ้าอัยยิกาเธอ
กรมหลวงวรเสรฐสุดา อาทิอักษรวรรคศรี สิ้นพระชนม์ในรัชกาลที่ 5 เมื่อวันอาทิตย์ เดือน 12 แรม 12 ค่ำ
ปีมะเมีย จ.ศ. 1269  พระชันษา 80 ปี พระองค์ได้รับการยกย่องให้เป็นครูบาอาจารย์ สอนหนังสือในวังค่ะ

 น่ากลัวต้องแบ่ง CD เป็นส่องแผ่น แจกเสียทั้งคู่
กรมหลวงวรเสรฐสุดา ทรงได้รับยกย่องรองมาจากสมเด็จกรมพระยาสุดารัตนฯ
ใครตอบได้ใหมครับ ว่าเหตุผลเช่นไร

ผมเคยมีบุญตา เห็นลายพระราชหัตถ์เลขา (ของจริง และทรงด้วยพระองค์เอง) ในรัชกาลที่ 5 สั่งพระองค์เจ้าประวิช(...กระมัง ไม่ได้สอบปี ท่านทรงไว้ลอยๆ อย่างนั้น) ให้จัดการเชิญกรมหลวงฯ ประพาสรถไฟ ตอนนั้นกรมหลวงวรเสรฐสุดาพระชันษามากแล้ว แต่อยากลองของใหม่

อ่านแล้วรู้สึกถึงความรักใคร่ต่อกรมหลวงฯ เหมือนพวกเราคงอยากพาคุณยายไปดูปลาที่พารากอนมังครับ

 ว่ากันว่าสำนักตักศิลาของท่าน ถือว่าเป็นสำนักศึกษาแห่งแรกของพระราชกุมารพระราชกุมารี
ในรัชกาลที่ 4 และ 5 แทบจะทุกพระองค์ นอกจากนี้พระองค์ทรงเป็นราชนารีผู้ประเมินคุณสมบัติกุลสตรีไทย

สมัยรัชกาลที่ 3 ราชสำนักมีการโล้สำเภาไปค้าขายไกลโพ้นยังแผ่นดินตงง้วน สร้างความมั่งคั่งมหาศาล
เจ้าจอมมารดาอึ่ง แม่ของพระองค์บุตรี เป็นลูกเจ้าสัวโต (ภายหลังเป็นเจ้าพระยานิกรบดินทร์มหินทรมหากัลยามิตร)
ซึ่งโล้สำเภาเหมือนกัน และใกล้ชิดสนิทในฐานะข้าแผ่นดินของ ร.3 มั้กๆ ตั้งแต่ยังทรงเป็นกรมหมื่นเจษฎาบดินทร์

เจ้าสัวโต จึงเป็นขรัวตา ของพระองค์บุตรีนั่นเอง

เพราะพระปรีชาสามารถทางด้านอักษรศาสตร์สูง ครั้งที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
ทรงพระราชนิพนธ์ "ลิลิตนิทราชาคริต" พระองค์เจ้าหญิงบุตรี เป็นกวีหญิงแต่เพียงพระองค์เดียว
ที่ได้ทรงรับเลือกท่ามกลางจินตกวีชายให้เข้าร่วม ช่วยกันตรวจแก้ใบหน้าแท่น (ตรวจปรู้ฟ)

ด้วยพระจริยาวัตรที่งดงามน่าชื่นชม และพระปรีชาสามารถด้านอักษรศาสตร ร.5  จึงโปรดเกล้าฯ สถาปนา
ให้เป็น พระเจ้าอัยยิกาเธอ กรมหลวงวรเสรฐสุดา (พระองค์เจ้าต่างกรมฝ่ายใน)

ลิลิตนิทราชาคริต (นิทรา=หลับ ชาคริต=ตื่น) ทรงใช้เวลา 29 วันในการนิพนธ์เพื่อประทานแจก
พระบรมวงศานุวงศ์ในวันขึ้นปีใหม่ เมื่อเสร็จแล้วจึงให้กรมหลวงพิชิตปรีชากร เป็นผู้ชำระ ก่อนให้
พระศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจาริยางกูร) ตรวจอีกครั้งหนึ่ง

มีโคลงเตือนสติสอนใจหลายท่อน ที่จำได้ตั้งแต่สมัยเรียนคือ หน้าต่างมีหู ประตูมีช่อง ความลับไม่มีในโลก
เป็นคติที่นางจอบแก้ว ได้เตือนบุตรชาย อาบูหะซัน ตอนกำลังคลั่งให้ระมัดระวังวังคำพูดคำจา ดังในโคลงนี้

ผิวใครผู้อื่นอ้าง...........คำอัน นี้นา
พ่อจักคิดฉันใด...........ดั่งนี้
กำแพงย่อมมีกรรณ.....คอยสดับ
ดีชั่วใช่จักอั้น.............โอษฐ์เอื้อนออกเอง

 ผมหมดตัวแน่ ต้องเพิ่ม CD เป็น 3 แผ่นซะแล่ว
อย่าเพิ่งจบนะครับ คุณ Rinda คงได้รับถ่ายทอดข้อมูลมาลึกซี้งมิใช่น้อย อย่าเก็บไว้คนเดียวนะครับ

ขอบคุณล่วงหน้า