เรือนไทย

 ทาสในประเทศไทยเพิ่งเลิกไปสมัย ร 5 ก็ไม่นานนัก น่าจะมีร่องรอยให้สืบสาวอยู่บ้าง อยากทราบว่าทาสหายไปไหนหมดครับ

 เมื่อเลิกไปหมดแล้ว ก็แสดงว่า ไม่มีแล้วสิคะ

 กลายเป็นไทไปหมดแล้วค่ะ

 ผู้สืบเชื้อสายทาสก็คือประชาชนคนไทยเดินดินกินขนมจีนน้ำยาที่เห็นๆ กันอยู่ที่แหละครับ แต่พอเลิกทาสแล้วก็หลายเป็นไทกันหมด
จะเหลือแต่พวก ทาสเงิน ทาสยาเสพติด ทาสความชั่ว ต่อให้เลิกทาสยังไงพวกนี้ก็เป็นไทไปไม่ได้ เรียกสั้นๆว่า "ตัวเป็นไทแต่ใจทาส"
แต่พูดถึงคำว่าทาส ก็ให้นึกถึงท่านพระพุทธทาส ผมคิดว่าท่านเป็นทาสที่น่ายกย่องที่สุด เพราะ ท่านเป็นทาสผู้ที่อุทิศตนแก่สิ่งที่เลื่อมใสศรัทธาคือพระบวรพุทธศาสนา
ดังนั้นคำว่าทาสในความคิดผม ก็ไม่ถือว่าเป็ฯคำดูถูกเหยียมหยาม เพราะตัวผมเองตอนนี้ก็เป็นทาส แต่เป็น ทาสรัก ทาสผู้อุทิศชีวิตนี้แก่ใครคนนั้น....อายจัง

 อยากรู้เรี่งทาสมาก ๆ เราคิดว่าไม่มีแล้ว แต่ความจริงมี ทาสมีความหมายทั้งทางบวก และทางลบ มันมีความเป็นมาอย่างไร ทั้งเรื่องราวทางตะวันตก ตะวันออก อยากให้ทุกท่าน แสดงความคิดเห็น เพื่อเราจะได้รู้เท่าทันเรื่อง ทาส และไม่เป็นทาส เมื่อทาสเลิกไปแล้วก็ขอให้เลิกจริง ๆ เถอะครับ อย่าได้มีทาสแอบบแฝงเลย คำถามแรกดูจะเป็นคำถามปลายปิด ก็เลยถามใหม่ครับ น้อง ๆ มัธยมมาอ่านอาจเอาไปทำรายงานด้วย

 คุณ thawankesmala ลองเริ่มด้วยการค้นกูเกิ้ล พิมพ์คำว่า slavery ก็ได้ จะรู้เรื่องทาสของตะวันตก พอเป็นจุดเริ่มต้นให้ค้นคว้าต่อไปได้
มาขอความรู้ในนี้แบบให้คนอื่นป้อนให้กิน   ไม่สนุกเท่าหาด้วยตัวเองหรอกค่ะ  หาเองจะจำได้แม่นกว่าด้วย
เอาไว้ติดขัดตรงไหนค่อยมาถามอีกทีดีกว่า

 ไม่ใครอยากเป็นทาสอีกแล้วคับผม

 ทาสที่อยู่กับเจ้าขุนมูลนายเดิม หมดเป็นไท ไปหมดแล้ว และไม่เหลือร่อยรอยให้เห็นอีกแล้ว

แต่มีทาสอีกประเภทหนึ่ง ที่มีประเพณี และหน้าที่ ที่ยังคงสืบทอดมาอยู่จนถึงปัจจุบันครับผม

ก็คือ "ทาสวัด"  หรือเรียกได้หลายคำ เช่น "ข้าพระ", "ข้าวัด", "อารามิก", "คนทานพระกัลปนา" เป็นต้น

ซึ่งทางเหนือปัจจุบันก็กลายเป็นศรัทธาวัดไปหมดแล้ว แต่ก็มีประเพณีที่สืบทอดกันมาในกลุ่มของข้าวัดเหมือนกัน ซึ่งเห็นได้ในปัจจุบัน ผมไม่ทราบว่าทางภาคกลางจะเป็นเหมือนกันหรือไม่ ไว้มีโอกาส จะมาเล่าให้ฟังทีหลังนะครับ ถ้าหากสนใจ

 สนใจ อยากรู้ด้วยคนครับ

 อยากทราบเช่นเดียวกันค่ะ

 อย่างนั้น ขอเวลาไปเรียบเรียงและตัดทอนข้อมูลมาเล่าสู่กันฟัง โปรดอดใจรอหน่อยนะครับผม

แต่ก่อนอื่น เอาความหมายคร่าว ๆ มาฝากกันก่อนครับผม

คำว่า “ข้าวัด” หมายความว่า เลกวัด ซึ่งนอกจากคำว่า ข้าวัดแล้ว ยังมีคำอื่น ๆ ในเชิงที่มีความหมายเหมือนกัน ไม่ว่าจะเป็น "ข้าพระ", "ข้าอยาดน้ำหมายทาน", "ข้าน้ำอยาด", "ข้าโอกาสอยาดน้ำ", "ข้าพระเจ้า" อันล้วนแล้วแต่หมายถึง เลกวัด หรือ บุคคลที่มีผู้กรวดน้ำอุทิศถวายไว้เพื่อให้ดูแลวัดเป็นต้น  

สำหรับจารึกบางหลักอาจใช้คำว่า “อารามิก”  อันหมายถึง ผู้ทำการในวัด หรือคนสำหรับประจำวัด ซึ่งก็คือ ข้าวัดเช่นเดียวกัน หรือในเอกสารทางอยุธยา จะเรียกว่า “คนทานพระกัลปนา”

 ทำไมจึงมีทาสคล้าย ๆ กับของศาสนาบางศาสนาทางแอฟริกา ซึ่งทางการรณรงค์ให้เลิก แต่ยังมีแอบนับถือกันอยู่ เช่นที่ประเทศกานา ซึ่งชาวบ้านจะต้องมอบลูกสาวให้เป็นทาสรับใช้แก่พระผู้เป็นเจ้า โดยผ่านทางพระซึ่งเป็นสื่อกลาง ซึ่งเท่ากับเป็นทาสของพระนั่นเอง เดี๋ยวผมจะไปค้นรายละเอียดมาให้

 นั่งรอตอนต่อไปอย่างใจจดจ่อ

 การกัลปนาข้าพระ

   ในดินแดนล้านนาทั้งหมดนี้ ไพร่ฟ้าข้าแผ่นดินล้วนเป็นของกษัตริย์ทั้งสิ้น ฉะนั้นหากจะเอาไพร่มาเป็นข้าพระ กษัตริย์จะทำการกัลปนาเอง เมื่อเป็นวัดที่กษัตริย์ทรงสร้าง หากเป็นวัดที่เจ้าเมือง หรือขุนนางสร้างในที่ต่าง ๆ ก็จะต้องได้รับพระราชทานอนุญาตจากกษัตริย์ด้วยทุกครั้ง ดังเช่นการสร้างวัดดอนครามในปี พ.ศ. ๒๐๓๑ ของนางเมืองพะเยา ซึ่งเป็นเจ้าเมืองพะเยาตอนนั้น มีประสงค์จะสร้างวัดดอนคราม จึงมีฏีกาไปถวายกษัตริย์แห่งเชียงใหม่หรือมหาเทวี และในครั้งนี้ มหาเทวีได้ส่งตราหลาบคำหรือลานทองมากัลปนาข้าพระไว้ที่วัดนี้ ที่ว่า
   
“พระมหาราชเทวีเจ้าแผ่นดิน หื้อล่ามบุญเด็กชาย กับพันคำคนแม่คิงพระ กับคนเจ้าหมื่นวาปาน หื้อเอาตราหลาบคำมาเถิงนางเมืองพะเยา นางเมืองพะเยาหื้อพันนาหลัง กับเถ้าเมืองกับพันเชิงคดีแคว้น กับพันเชิงคดีหลวง กับพันพอนกับนายหนังสือแคว้น กับคนพันหนังสือพื้นเมืองพิง กับคนเถ้าเมือง นำมาไว้กับวัดดอนครามและ พระมหาราชเทวีเจ้า หื้อไว้คน กับ ๒๐ ครัว รักษาพระพุทธเป็นเจ้า กับทั้งพระมหาเถรเจ้า ไผอย่ากลั้วเกล้าเขาข้าพระทังหลายฝูงนี้” [1]
   
ซึ่งบางครั้งกษัตริย์ก็จะทำการซื้อไพร่ให้มาเป็นข้าวัดด้วยเช่นกัน ดังที่ว่า “พระมังรายนราชเจ้า ก็ซื้อเอามิลักขุทั้งหลาย ๕๐๐ ครัว อันอชุตราชเจ้าซื้อเอากับปู่เจ้าลาวจก บริจาคไว้รักษาพระบรมธาตุเจ้านั้นเป็นราคา ๑,๐๐๐ ตำลึงทองแล้ว ก็เอามาโอกาสหยาดน้ำถวายให้เป็นทานกับพระมหาธาตุดั่งแต่ก่อน” [2]

นอกจากจะเป็นการกัลปนาคนของกษัตริย์โดยกษัตริย์แล้ว ในการทำบุญบางครั้งจะมีผู้ร่วมทำบุญด้วย ไม่ว่าจะเป็นพระภิกษุหรือขุนนาง

   สำหรับพระภิกษุก็จะมีคนของตน ด้วยในสมัยก่อน พระสงฆ์จะมีเงินมาก ด้วยการกัลปนาแต่ละครั้ง จะมีเงินทอง ทรัพย์สินที่มูลค่ามหาศาล ส่วนส่วยสาอากรที่เข้ามาสู่วัดก็มีมากมาย จึงไม่แปลกเลยที่พระสงฆ์จะมีเงินที่จะปล่อยให้ชาวบ้านกู้ เพื่อเอาดอกเบี้ยที่ได้นั้นมาบูชาพระ เช่น “รอมทังมวล ๑๖๗๐ เงิน เงินจำนำไว้เป็นมูล ให้เอาดอกเป็นค่าหมากเมี่ยง บูชาพระธรรมพันร้อยเงิน บาตรเงินลูกหนึ่งหนัก ๑๘๖๓ เงิน เงิน ๕๗๐๐ ไว้เป็นมูล เอาดอกเป็นข้าวใส่บาตรบูชาพระธรรมเจ้า” [3]

   เมื่อมีการปล่อยเงินกู้ ก็มีผู้ที่กู้แล้วไม่สามารถที่จะคืนเงินได้ หรือยังไม่ได้คืน เรียกว่า “คนสินทาน” เมื่อมีการทำบุญ ก็มีการกัลปนาคนสินทานมาเป็นข้าวัด เพื่อเป็นการหักล้างหนี้ที่ยืมไป ที่ว่า “แลคนสินทาน (ที่) เจ้าหมื่นเจ็ดเชียงแสนไว้หื้ออุปฐากแก้ว ๓ จำพวก (มีจำนวน) ๑๐ ครอบครัว” [4] ซึ่งเป็นสมบัติของพระสงฆ์ที่เจ้าหมื่นเจ็ดเชียงแสนเป็นคนจัดการ และมีการบอกไว้ด้วยว่า ถึงแม้ว่าพระสงฆ์ที่เป็นเจ้าหนี้จะมรณภาพไป ก็จะตกเป็นคนสินทานของกษัตริย์ด้วย ที่ว่า “คนสินทานหมู่นี้ เมื่อบาสกเจ้ากูยัง (เขา) เป็นคนสินทานบาสกเจ้ากู และ บัดนี้บาสกเจ้ากูตาย(ไปแล้ว) เขาก็เปนคนสินทานมหาราชเจ้า เจ้าแผ่นดิน(ทั้ง)สิ้น” [5]

   นอกจากนี้ยังมีการซื้อคนที่แพ้ หรือคิดว่าจะแพ้จากในกว้านหรือในศาล มาเป็นข้าวัดด้วย เช่น “มหาสามีเจ้าญาณเทพพระคุณ วัดบ้านดอนหื้อทานข้าไว้กับวัดบ้านหนอง ๗ ครัว เก็บน้อย ร่ หนึ่ง เม้ ๑ ลูก ๖ หญิง ๒ ชาย ๔ ตนสามีเจ้าซื้อกลางกว้าน จาค่า ๑๒๐๐ เงิน ไว้กับปราสาทพระเจ้า” [6]

   ซึ่งการเอาคนที่มีหนี้สิน หรือกำลังจะแพ้ความ นี้เป็นสองในสี่ ที่ได้ตราเป็นกฎหมายไว้ว่าเป็นผุ้ที่ขุนไม่ควรนำมาเป็นข้า อันได้แก่ “๑. ผู้มีหนี้สินมาก ไม่มีทางชำระหนี้ จะหนีไปเป็นข้าขุนเพื่อให้พ้นหนี้ ๒. ผู้กำลังจะแพ้ความ ๓. ผู้เป็นโจรแย่งชิงฆ่าคนลักข้าวของท่าน ๔. ผู้ละทิ้งราชการ” [7] อาจจะเป็นว่า คนสองกลุ่มที่ทานให้วัด ถูกกำหนดไว้แล้วว่าไม่ควรที่จะอยู่ในอาณัติของใครทั้งสิ้น จึงมีการนำคนพวกนี้มาเป็นข้าวัด รับใช้ศาสนาในที่สุดก็เป็นได้

   บางครั้งไพร่ที่มั่งมีอาจจะเป็นสะค่วยเศรษฐีก็อาจจะหยาดน้ำหมายทานข้าของตนเองให้มาอุปัฏฐากพระพุทธศาสนาด้วยเหมือนกัน เช่นที่ว่า “ยังมีผู้ ๑ ชื่อพันจัน เมื่อจาตายมันหยาดน้ำไว้ข้ามัน หื้ออุปัฏฐากแก่พระพุทธเจ้า ๓ ครัว อ้ายเทาครัว ๑ ศีลวาครัว ๑ เมียเถรชิบครัว ๑” [8]

   การกัลปนา ไม่ว่าจะโดยผู้ใด ก็จะต้องมีพยานด้วยทุกครั้ง เพื่อที่จะได้รู้ว่า ใคร หรือ ครัวใด ที่เป็นข้าวัดบ้าง ซึ่งบางทีอาจจะเกิดปัญหาเช่นการนำข้าวัดออกไปเป็นต้น การที่มีพยานในการกัลปนา ดังเช่นที่ว่า “...เฒ่าเมืองสนรู้ ...ก็รู้ ล่ามหมอปากนาปรงรู้ ... ล่ามกำเพียนปากนาอางรู้” [9]

----------

[1] พย. ๒ จารึกวัดดอนคราม ใน ประชุมจารึกเมืองพะเยา = Inscriptional history of Phayao . หน้า ๑๐๗ - ๑๐๘
[2] ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ ๖๑, หน้า ๖๕
[3] หลักที่ ๗๑ ศิลาจารึกวัดพระธาตุ มุมตะวันออกเฉียงเหนือ จังหวัดลำพูน ใน ประชุมจารึก ภาคที่ ๓ , หน้า ๑๘๘
[4] พย.๒๗ จารึกเจ้าสี่หมื่นพยาว (วัดลี) ใน ประชุมจารึกเมืองพะเยา = Inscriptional history of Phayao . หน้า ๑๕๗
[5] เรื่องเดียวกัน, หน้า ๑๖๒
[6] พย. ๑๐ จารึกมหาสามีเจ้าญาณเทพคุณ วัดบ้านดอน ใน เรื่องเดียวกัน . หน้า ๒๕๖
[7] ประเสริฐ ณ นคร เรียบเรียงเป็นภาษาปัจจุบัน. มังรายศาสตร์. (กรุงเทพฯ: ภาควิชาประวัติศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรต ประสานมิตร, ๒๕๒๑) หน้า ๖ – ๗
[8] หลักที่ ๖๘ ศิลาจารึกวัดหนองหนาม จังหวัดลำพูน ใน ประชุมจารึก ภาคที่ ๓ , หน้า ๑๖๗
[9] พย.๕ จารึกวัดป่าเหียง. หน้า ๑๐๓

 ขอติดตามตอนต่อไปด้วยคนครับ

 เป็นคำถามที่แปลกนะ..เพราะทาสได้หมดไปจากสังคมไทยแล้ว...แต่ทาสที่ยังหลงเหลืออยู่คงจะไม่ใช่ทาสแบบสมัยโบราณ..แต่เป็นทาสของความชั่ว...ความอยาก...ที่แฝงอยู่ในคราบนักการเมือง...และยังรอการปลดแอก(รัฐบาลชุดใหม่นี้จะทำได้ไหม)

สำหรับเรื่อง "ข้าวัดในล้านนา" ติดตามต่อได้ที่

VBlog ของผมนะครับ ที่ลิงค์นี้นะครับ

http://www.vcharkarn.com/include/article/showarticle.php?Aid=1177 (http://www.vcharkarn.com/include/article/showarticle.php?Aid=1177)

ตามอ่านอยู่แต่ต้นแล้วครับ

ข้าพระก็คือไพร่ที่อยู่ในสังกัดวัดแทนมูลนายนั่นเองครับ

ปรากฏหลักฐานเยอะมากตามจารึก ทั้งในไทยและเขมรครับ

โดยเฉพาะจารึกสมัยพระเจ้าชัยวรรมันที่ ๗ เรียกว่ามีทุกวัดเลยครับ และจำนวนข้าพระที่ถวายวัดนั้นเยอะมากครับ สอดคล้องกับขนาดวัด ตั้งแต่พระขัน ตาพรหม บันทายกุฎี บันทายฉมาร์ ครับ

และแล้ว "ข้าวัดในล้านนา" ก็ปริปุณณัง นิฏฐิตัง กรียา เรียบร้อย

เชิญทุกท่านทัศนาเถิด

หากจักแนะจักนำ ก็ด้วยความยินดียิ่ง