จำได้ว่า ในหนังสือ "การเมืองสมัยกรุงธนบุรี" ดร.นิธิ เอียวศรีวงศ์ตั้งข้อสงสัยเกี่ยวกับราชทินนามของพระยาตาก ว่าทำไมชื่อพระยาวชิรปราการ เจ้าเมืองตากน่าจะเป็นพระยารามณรงค์
ไม่ทราบว่าชื่อพระยารามณรงค์ อ.นิธิได้มาจากที่ใด ฝากคุณเพ็ญชมพูหรือท่านใดที่ทราบ ช่วยตอบด้วยนะคะ
พระยารามรณรงค์เป็นทินนามของเจ้าเมืองกำแพงเพชรตามที่คุณเพ็ญชมพูกล่าวมาครับ เพราะมีประวัติอยู่ว่าพระเจ้ากรุงธนบุรีเคยเป็นเจ้าเมืองกำแพงเพชรครับ
จริงๆ หลักฐานที่ระบุว่าพระเจ้ากรุงธนบุรีทรงเคยเป็นเจ้าเมืองกำแพงเพชร ก็ปรากฏแต่ในหลักฐานสมัยหลังครับ ในขณะที่หลักฐานอื่นที่เก่าหน่อย ก็บ่งชี้ไปในทางเดียวกันว่าน่าจะทรงมีบรรดาศักดิ์สูงสุดเป็นแค่พระยาตาก จึงเรียกกันต่อมาเมื่อทรงได้เป็นเจ้าหรือเมื่อสวรรคตไปแล้วว่า
"เจ้าตาก" "เจ้าตากสิน" "พระยาตากสิน" "ขุนหลวงตาก" เอกสารอื่นๆอย่างพงศาวดารพม่าหรือคำให้การเชลยไทยที่ไปอยู่ที่พม่าหลังเสียกรุงอย่างคำให้การขุนหลวงหาวัด ก็เรียกพระองค์ว่า
"พระยาตาก" เข้าใจว่าหลักฐานที่ทำให้เข้าใจกันว่าพระเจ้ากรุงธนบุรีทรงเคยเป็นเจ้าเมืองกำแพงเพชรมาก่อน น่าจะมาจากเอกสาร "สังคีติยวงศ์" งานนิพนธ์ของสมเด็จพระพนรัตน์ (แก้ว) วัดพระเชตุพน เมื่อครั้งยังมีสมณศักดิ์เป็นพระพิมลธรรมในสมัยรัชกาลที่ ๑ ได้เรียกพระเจ้ากรุงธนบุรีในภาษามคธว่า
"วชิรปากานราชา" ซึ่งแปลตรงตัวว่า
“กำแพงเพชร” เลยเป็นไปได้ที่น่าจะทรงเคยเป็นพระยากำแพงเพชร แต่ก็ไม่มีความชัดเจน และมีการสันนิษฐานว่าคำๆ นี้อาจจะเป็นคำเรียกขานพระองค์อย่างยกย่องก็เป็นได้
สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีถูกระบุว่าเคยเป็น
"พระยากำแพงเพชร" ครั้งแรกในพระราชพงศาวดารฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ซึ่งมีบานแพนกระบุว่าสมเด็จพระพนรัตน์กับสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรสผู้เป็นศิษย์ ได้ทรงชำระต่อมาจากพงศาวดารที่รัชกาลที่ ๑ ทรงชำระเอง จึงเข้าใจว่ากรมพระปรามานุชิตชิโนรสเป็นผู้ชำระเป็นองค์สุดท้าย (น่าจะชำระราวสมัยรัชกาลที่ ๓)
สันนิษฐานว่า ภายหลังกรมพระปรามานุชิตชิโนรสน่าจะทรงได้อิทธิพลจากสังคีติยวงศ์ของสมเด็จพระพนรัตน์ผู้เป็นพระอุปัชฌาย์ในการชำระพงศาวดารเลยอาจจะทำให้ทรงชำระแก้ไปว่าพระยาตากทรงเคยเป็นพระยากำแพงเพชรโดยการตีความคำว่า
"วชิรปากานราชา" ตามความเข้าใจของพระองค์ก็เป็นได้ครับ
ซึ่งในพงศาวดารนี้ ในช่วงศึกบ้านระจัน พ.ศ. ๒๓๐๙ ยังเรียกว่า
“พระยาตาก” แต่ช่วงตีฝ่าออกจากพระนครได้เรียกว่า
“พระยากำแพงเพชร” คงด้วยเหตุนี้ สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพจึงทรงมีพระวินิจฉัยไว้ในหนังสือไทยรบพม่าว่า
“ครั้นพม่าเข้ามาล้อมกรุงฯ พระยาตากถูกเกณฑ์ลงมาช่วยรักษาพระนคร ฝีมือรบพุ่งเข้มแข็ง มีบำเหน็จความชอบในการสงคราม จึงได้เลื่อนขึ้นเป็นพระยากำแพงเพชร แต่หาทันได้ขึ้นไปครองเมืองไม่”แต่ส่วนตัวก็คิดว่าเป็นไปได้ที่อาจจะไม่ได้ทรงเป็นเจ้าเมืองกำแพงเพชรจริงๆ เพราะก็ดูขัดแย้งข้อบ่งชี้อื่นๆ จำนวนมาก ที่ยังเรียกพระองค์ว่า "พระยาตาก" อยู่
พระราชพงศาวดารไม่เคยบอกว่าพระองค์ได้เป็น
“พระยาวชิรปราการ” เป็นแต่
“พระยากำแพงเพชร” และปกติแล้วทินนามของเจ้าเมืองกำแพงเพชรตามพระอัยการนาทหารหัวเมืองก็ไม่ใช่
"วชิรปราการ" แต่คือ
"ออกญารามรณรงค์สงครามรามภักดีอภัยพิรียภาหะ" ครับ
ทินนาม
"วชิรปราการ" หรือ
"วิเชียรปราการ" เคยใช้ในสมัยธนบุรี แต่ก็เป็นทินนามของเจ้าเมืองเชียงใหม่ ไม่ใช่เจ้าเมืองกำแพงเพชร ปรากฏหลักฐานว่าสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีทรงตั้งพญาจ่าบ้านเป็นพระยาวิเชียรปราการเมือ พ.ศ.๒๓๑๙ ซึ่งปรากฏชื่อในจารึกวัดพระธาตุศรีจอมทองว่า
“พฺรฺยาหฺลวฺงวชฺชิรบฺรากานกำแพฺงเพฺก” ครับ ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ ๑ เจ้ากาวิละแห่งลำปางก็ได้เป็นเจ้าเมืองเชียงใหม่ในยศพระยาวชิรปราการเช่นเดียวกัน
เข้าใจว่าเอกสารแรกที่ระบุว่าพระเจ้ากรุงธนบุรีทรงมียศเป็น
“พระยาวชิรปราการ” คือ “อภินิหารบรรพบุรุษ” ซึ่งระบุว่าเมื่อเจ้าเมืองกำแพงเพชรถึงแก่กรรมเลยเรียกพระยาตากลงมายังกรุงเพื่อเลื่อนเป็นพระยาวชิรปราการเจ้าเมืองกำแพงเพชร แต่พอลงมาแล้วพม่ายกทัพมาพอดีเลยไม่ได้ไปครองเมือง (ซึ่งขัดแย้งกับพงศาวดารฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ที่ระบุยังเป็นพระยาตากในช่วงศึกบ้านระจัน แต่ได้เป็นพระยากำแพงเพชรภายหลัง และขัดกับหลักฐานอื่นๆ ที่ยังคงเรียกว่าพระยาตาก)
น่าเชื่อว่าอภินิหารเป็นหนังสือที่แต่งขึ้นราวสมัยรัชกาลที่ ๕ (สันนิษฐานว่า ก.ศ.ร. กุหลาบเป็นผู้เขียน) ซึ่งก็มีความพิสดารของเนื้อหาจำนวนมาก หาหลักฐานอ้างอิงไม่ได้ แล้วก็มีความขัดแย้งกับหลักฐานอื่นๆ อยู่มาก ประกอบกับนายกุหลาบมีประวัติอยู่ว่าเคยลักลอบทำสำเนาเอกสารจากหอหลวง ไปแต่งเติมดัดแปลงเนื้อหาตามอำเภอใจจนถูกลงโทษมาแล้ว ทำให้เอกสารนี้ไม่ค่อยได้รับความเชื่อถือจากนักประวัติศาสตร์เท่าไหร่ครับ แต่ก็เป็นเอกสารที่คนทั่วไปนิยมอ้างอิงกันมาก ซึ่งประวัติพระเจ้ากรุงธนบุรีส่วนใหญ่ที่รู้กันก็มาจากเอกสารนี้นั่นเองครับ
เป็นไปได้ผู้เขียนอภินิหารบรรพบุรุษ อาจจะตีความเอาว่าพระยากำแพงเพชร น่าจะมีทินนามตามภาษามคธว่า
"วชิรปราการ" และอาจจะได้อิทธิพลจากสังคีติยวงศ์มาด้วยเลยแต่งไปตามนั้น ทั้งๆ ที่ไม่เคยพบหลักฐานว่ามีเจ้าเมืองกำแพงเพชรคนใดใช้ทินนามว่า
"วชิรปราการ" เลยครับ