ต่อมาในวันที่ ๕ กรกฎาคม พุทธศักราช ๒๔๓๕ สมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องสี พระวรราชเทวีประสูตรพระราชโอรส ณ พระตำหนักมรกฏสุทธิ์ในพระราชฐานนี้ มีการสมโภช ๓ วัน ตามขัตติราชประเพณี และในระหว่างนั้น ก็ได้โปรดเกล้าฯ ให้เร่งดำเนินการสร้างสถานที่ต่าง ๆ ในพระราชฐานให้ทันการพระราชพิธีสมโภชเดือนสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอฯ โดยมีสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธ์วงษ์วรเดชทรงเป็นแม่กองพระเจ้าน้องยาเธอกรมหมื่นสรรพศาสตรศุภกิจเป็นนายช่างผู้แบบอย่าง พระยาชลยุทธ์โยธินทร์เป็นกงสีจ่ายสิ่งของ พระยาสมุทรบุรานุรักษ์เป็นกงสีจ่ายเงินและจ้างจีนเป็นลูกจ้าง และได้พระราชทานนามสถานที่ต่าง ๆ เหล่านี้โดยคล้องจองกัน ดังนี้
ก. พระที่นั่ง ๔ องค์
๑. พระที่นั่งโกสีย์วสุภัณฑ์ ๒. พระที่นั่งมันธาตุรัตนโรจน์
๓. พระที่นั่งโชติรสประภาต์ ๔. พระที่นั่งเมขลามณี
ข. พระตำหนักต่าง ๆ ในพระราชฐาน ๑๔ ตำหนักคือ
๑. พระตำหนักวาสุกรีก่องเก็จ
๒. พระตำหนักเพ็ชรระยับ
๓. พระตำหนักทับทิมสด
๔. พระตำหนักรกฎสุทธ์
๕. พระตำหนักบุษราคัม
๖. พระตำหนักก่ำโกมิน
๗. พระตำหนักนิลแสงสุก
๘. พระตำหนักมุกดาพราย
๙. พระตำหนักเพทายใส
๑๐. พระตำหนักไพฑูรย์กลอก
๑๑. พระตำหนักอกตะแบกลออ
๑๒. พระตำหนักโอปอล์จรูญ
๑๓. พระตำหนักมูลการะเวก
๑๔. พระตำหนักเอกฟองมุก
ค. บ่อต่าง ๆ จำนวนทั้งสิ้น ๑๔ บ่อ
๑. บ่ออัษฎางค์ ๒. บ่อเชิญสรวล
๓. บ่อชวนดู ๔. บ่อชูจิตร
๕. บ่อพิศเพลิน ๖.บ่อเจริญใจ
๗. บ่อหทัยเย็น ๘.บ่อเพ็ญสำราญ
๙. บ่อศิลารอบ ๑๐.บ่อขอบก่อ
๑๑. บ่อล้อหอย ๑๒.บ่อน้อยเขา
๑๓. บ่อเลาเหมือน ๑๔.บ่อดูเหมือนต่อ
นอกจากนี้ยังมีบ่อต่าง ๆ อีก ๙ บ่อ ในเขตพระราชฐานที่มิได้มีชื่อพระราชทานบันทึกไว้
ง. สระ จำนวนทั้งสิ้น ๓ สระ
๑. สระเทพนันทา
๒. สระมหาอโนดาตต์
๓. สระประพาสชลธาร
จ. ธาร จำนวนทั้งสิ้น ๒ ธาร
๑. ธารเครื่องหอมปน
๒. ธารสุคนธ์ปรุง
ฉ. บันได จำนวนทั้งสิ้น ๒๑ บันได
๑. บันไดเนรคันถี ๒. บันไดรีฟันม้า
๓. บันไดผาเยปนูน ๔. บันไดมุนโสตหนา
๕. บันไดศิลาทอง ๖. บันไดผองผลึก
๗. บันไดบึกประพาฬ ๘. บันไดปกนาคสวาสดิ์
๙. บันไดปกนาคสวาสดิ์ ๑๐. บันไดลาดนากแท่งหยก
๑๑. บันไดศิลาแร่ ๑๒. บันไดแพร่เพ็ชร์น้ำค้าง
๑๓. บันไดพร่างนิลน้ำขาว ๑๔. บันไดพราวตากระต่าย
๑๕. บันไดพรายคัมเมียว ๑๖. บันไดเขี้ยวหนุมาน
๑๗. บันไดผสาณโมรา ๑๘. บันไดศิลาอ่อน
๑๙. บันไดท่อนมาเบอร์ ๒๐. บันไดเสมอกรุนผา
๒๑. บันไดศิลาอ่อนลาย
ช. ถ้ำ จำนวนทั้งสิ้น ๓ ถ้ำ
๑. ถ้ำจรูญนพรัตน์
๒. ถ้ำจรัสนพเลาห์
๓. ถ้ำเสาวภา
ฉ. ผา จำนวน ๓ ผา
๑. ผาเงินตระหง่าน
๒. ผาม่านนาก
๓. ผาฉากสัมฤทธิ์
ช. น้ำตก น้ำตกในเขตพระราชฐานมีจำนวน ๕ น้ำตก
๑. น้ำตกไหลหลั่ง
๒. น้ำตกถั่งธาร
๓. น้ำตกปานร่ม
๔. น้ำตกสมพู่
๕. น้ำตกพรูสาย
ซ. ทางในพระราชฐาน มีชื่อพระราชทางคล้องจองกันจำนวนทั้งสิ้น ๒๖ ทาง และทางในมหาวัน จุลวัน ซึ่งไม่มีชื่ออีก จำนวนหนึ่ง มีตำแหน่งที่ตั้งและความยาวตามชื่อที่ได้บันทึกไว้ดังนี้
๑. ทางโรยทองทราย ตั้งแต่ปตูดุสิตเทวะสภา ถึงทางอ้อมหล่อ ซึ่งเปนทางริมเขื่อนน้ำกว้าง ๒ วา ยาว ๑ เส้น ๑๒ วา ๑ ศอก
๒. ทางรายทองเหรียญ ทางริมกำแพงพระราชฐานด้านเหนือ ตั้งแต่ทางโรยทองทรายถึงทางกรวดทองก้อน
หมายเหตุ........คำศัพท์บางคำใช้ตามคำสะกดภาษาไทยสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว......................
ใครอยากดูรูปก็ดูที่นี่เลยครับ >>
http://www.arri.chula.ac.th/sichang_pic/map.gif