ผมเองก็เคยได้ยินคำว่า "ศิลปะ ๑๘ ประการ" มานานแล้ว โดยเฉพาะตอนเด็กๆ มักจะได้ยินอยู่บ่อยๆ ว่าพวกเจ้าชายต้องเดินทางไปเรียนศิลปศาสตร์ ๑๘ ประการ ที่เมืองตักกสิลา ก็สงสัยมาตลอดว่า มีอะไรบ้าง อันที่จริงก็เคยอ่านมาแล้วครับ แต่ก็ลืม บังเอิญไปเจอเว๊บไซต์ "ชีวิตสดใสด้วยธรรมะ" ในส่วนของพจนานุกรมพุทธศาสน์ ประมวลศัพท์ ศ
http://www.dhammalife.com/dhamma/vocab/vocab32.htm ได้จำแนกศิลปศาสตร์ให้ดูทั้ง ๑๘ อย่าง ว่าประกอบด้วยศาสตร์แขนงใดบ้าง ผมคิดว่าคงเป็นประโยชน์กับผู้ที่สนใจแบบ "รู้ไว้ใช่ว่า ใส่บ่าแบกหาม" ก็เลยนำมาให้อ่านกันครับ
ศิลปศาสตร์ ๑๘ หรือ วิชาความรู้ต่างๆ ๑๘ ประการ สำหรับนักปกครอง ว่ากันว่ามีสอนกันมาในชมพูทวีปตั้งแต่ก่อนพุทธกาล ซึ่งในจำนวนทั้ง ๑๘ วิชานี้ มีประเภทของวิชาแตกต่างกันไป ตามแต่คัมภีร์แต่ละเล่มจะระบุ ในที่นี้จะคัดมาจาก "คัมภีร์โลกนิติ" และ "ธรรมนิติ" โดยได้แก่
(ในวงเล็บคือ ข้อคิดเห็นของผมครับ ผิดพลาดอย่างไร ช่วยแก้ไขด้วยนะ)๑.
สูติ ความรู้ทั่วไป (สอนเรื่องความรู้รอบตัวเกี่ยวสถานการณ์บ้านเมืองปัจจุบัน ธรรมชาติวิทยา)
๒.
สัมมติ ความรู้กฎธรรมเนียม (มารยาททางสังคม ธรรมเนียมประเพณีปฏิบัติตามกาลเทศะต่างๆ)
๓.
สังขยา คำนวณ (คณิตศาสตร์)
๔.
โยคยันตร์ การช่างการยนตร์ (วิชางานช่างฝีมือทั่วไป)
๕.
นีติ นิติศาสตร์ (กฎหมายบ้านเมือง)
๖.
วิเสสิกา ความรู้การอันให้เกิดมงคล (เข้าใจว่าเป็นหลักปรัชญาทางศาสนา ?)
๗.
คันธัพพา วิชาร้องรำ (การขับร้องและนาฏศิลป์)
๘.
คณิกา วิชาบริหารร่างกาย (พละศึกษา)
๙.
ธนุพเพธา วิชายิงธนู (วิชาทหาร ภาคปฏิบัติ)
๑๐.
ปุราณา โบราณคดี (ประวัติศาสตร์ของประเทศ)
๑๑.
ติกิจฉา วิชาแพทย์ (การปฐมพยาบาล)
๑๒.
อิติหาสา ตำนานหรือประวัติศาสตร์ (ตำนานท้องถิ่น)
๑๓.
โชติ ดาราศาสตร์ (ดาราศาสตร์ โหราศาสตร์?)
๑๔.
มายา ตำราพิชัยสงคราม (วิชาทหาร ภาคทฤษฎี)
๑๕.
ฉันทสา การประพันธ์ (การแต่งโคลง ฉันท์ กาพย์ กลอน)
๑๖.
เกตุ วิชาพูด (การพูดในที่ชุมชน ?)
๑๗.
มันตา วิชามนต์ (ไสยศาสตร์)
๑๘.
สัททา วิชาไวยากรณ์ (การพูดและเขียนให้ถูกต้องตามหลักไวยากรณ์ ?)
ดูไปดูมา เหมือนได้เรียนมาหมดแล้วตอนประถมและมัธยมครับ ยกเว้น
"ไสยศาสตร์" อิอิ