เท่าที่ถามครูบาอาจารย์มานะครับ "ยืนเครื่องกลาย"
อธิบายตามศัพท์เลยครับ คือการแต่งกายยืนเครื่องที่ประยุกต์ และทำให้แปลกตาไปจากการแต่งกายยืนเครื่องพระนางที่มีองค์ประกอบครบถ้วน
แต่ยังคงนุ่งผ้า หรือสวมเครื่องประดับแบบจารีตเดิม การนุ่งผ้าและสมเครื่องประดับแบบจารีตเดิมในที่นี้ ผมจะอธิบายด้วยภาพประกอบไปด้วยครับ
ในภาพนี้ เป็นการแสดงละครคนแก่ ในงานขึ้นพระที่นั่งสวนดุสิต
แสดงละครเรื่อง คาวี
นางแบบในภาพนี้คือ หม่อมผาด บุนนาค แสดงเป็น คาวี
หม่อมผาดแต่งกายตามจารีตเดิม คือ สวมชฎา สวมเสื้อ สวมสนับเพลง และนุ่งผ้าเยียรบับ
ดูตามภาพนะครับ เริ่มจากหัวลงมาเลย
๑ สวมชฏา ไม่มีอะไรผิดแผกไปจากยืนเครื่องพระ
๒ กรองคอ อันนี้แปลกหน่อย ตรงที่เป็นเครื่องประดับ ที่ทำจากโลหะ (ผมเดาว่าเป็นโลหะ) ที่เป็นแผงๆ คล้ายกรองคอ ซึ่งกรองคอแบบจารีตยืนเครื่องพระ
จะเป็นกรองคอที่ปักเลื่อม และดิ้นเงินทอง ลงบนผ้าตาด เป็นลวดลายต่างๆ หรือง่ายๆ ก็คือ กรองคอผ้า อันนี้ "กลาย"
๓ ไม่เห็นว่าหม่อมผาดประดับอินทรธนูไว้บนบ่า ซึ่งดูตามภาพด้านบนที่ผมลงเอาไว้ จะเห็นว่าละครตัวพระ จะประดับอินทรธนูบนบ่าด้วย แต่รูปนี้หม่อมผาดไม่มีอินทรธนู อันนี้ "กลาย"
๔ มองที่ต้นแขน เราจะเห็นว่าหม่อมผาด ใส่ "พาหุรัด" ซึ่งปกติแล้ว ละครยืนเครื่องไม่ค่อยนิยมใส่พาหุรัดกันนัก ผมเกิดมาก็ไม่เคยเห็นละครที่ใส่พาหุรัดสักที
ทั้งที่รู้ว่ามันใส่ได้ แต่ก็ไม่เห็นว่าเขาจะเอามาใส่กัน ก็เลยเห็นแต่ในภาพนี้ แล้วก็ภาพละครของกรมพระนราธิป ฯ ที่ทั้งพระ และนางใส่พาหุรัดด้วย อันนี้ "กลาย"
๕ สังวาลย์ หม่อมผาดสวมสังวาลย์ที่เป็นรูปดอกไม้ สังเกตได้ในภาพครับ สังวาลย์ของหม่อมผาด ผมว่าน่าจะเป็นเป็นวัสดุจำพวกโลหะรูปดอกไม้ที่นำมาร้อยกันเป็นสายสังวาลย์ ต่างจากจารีตเดิมที่เป็นผ้าตาดเย็บเป็นสายสังวาลย์ และเอาเครื่องประดับโลหะปักลงไปบนสายสังวาลย์ผ้านั้นอีกที อันนี้ "กลาย"
๖ การนุ่งผ้า ผ้าเยียรบับของหม่อมผาด นุ่งแปลกแหวกแนวจากจารีตเดิมอย่างมาก เพราะเธอนุ่งแบบทิ้งชายไปด้านหลัง ซึ่งแต่เดิม ยืนเครื่องพระ จะนุ่งผ้าแบบหางหงส์แบบเจ้านายในพิธีโสกันต์ แต่หม่อมผาดทิ้งชายผ้า แล้วคลี่ออก เรียกว่า "นุ่งหางปรก" อันนี้ "กลายสุดๆ"
๗ รัดสะเอวที่เห็นอยู่ในรูปด้านหน้าของหม่อมผาด เป็นชายผ้าที่คลี่ลงมาจากผ้าคาดเอว ห้อยหน้า ห้อยข้าง ก็เช่นกัน เป็นชายของผ้าคาดเอวอีกชั้นหนึ่งที่ห้อยลงมา ผิดไปจากการคาดชายไหวชายแครงที่เป็นผ้าปักดิ้น เลียนแบบชายไหวชายแครงของเจ้านายในพิธีโสกันต์ อันนี้ก็ "กลายสุดๆ"
๘ หม่อมผาดมีเครื่องประดับที่เพิ่มมาอีกชิ้นหนึ่ง คือ อุบะดอกไม้สดที่ห้อยเอาไว้ด้านข้างสะโพกทั้งสองข้าง อันนี้ "กลาย"
เท่าที่ผมเข้าใจ และถามครูบาอาจารย์มานะครับ ครูท่านก็อธิบายคำว่า "ยืนเครื่องกลาย" มาแบบนี้ ถ้าผิดไปจากความเข้าใจ ของคุณ Siamese ที่อาจเห็นแบบอื่นที่เรียกว่ายืนเครื่องกลาย ผมก็ต้องขออภัยด้วยนะคร้าบบบบบบบ