ลุงแก่
บุคคลทั่วไป
|
"ถึงโรงเหล้าเตากลั่นควันโขมง มีคันโพงผูกสายไว้ปลายเสา โอ้บาปกรรมน้ำนรกเจียวอกเรา ให้มัวเมาเหมือนหนึ่งบ้าเป็นน่าอาย" คำกลอนยอดฮิตของท่านสุนทรภู่ที่นำมากล่าวนี้ อ่านผ่านไปก็ไม่คิดอะไร แต่วันนี้เกิดอยากจะคิดขึ้นมา คือ สงสัยกับคำว่า "คันโพง" ว่าหน้าตามันเป็นอย่างไร แล้วทำไมต้องไปผูกแขวนไว้ที่ปลายเสา ? ไล่มด มอด ปลวกผู้ไม่ได้รับเชิญเสร็จเรียบร้อย เปิดหาดูซิ ใน"อักขราภิธานศรับท์" ปี ค.ศ.๑๘๗๓ ของหมอปนัดเล ท่านอธิบายไว้ว่า "คันโพง - คือเปนชื่อไม้ยาวๆ ทำเป็นด้ำสำรับผูกถังโพงน้ำ, เหมือนอย่างที่โรงเล่านั้น" โรงเล่า ก็คือโรงเหล้าในปัจจุบัน แล้ว ด้ำ คืออะไรล่ะ ท่านก็อธิบายไว้ว่า "ด้ำ - เปนชื่อสิ่งของที่สวมใส่เข้าไปในกั่นเครื่องมือทั้งปวง, เหมือนอย่างด้ำมีด ด้ำขวาน ด้ำหอก เปนต้น" ด้ำนี่จะหมายความว่า ด้าม ในปัจจุบันหรืเปล่า เอ๊ะ มีคำว่า ดั้ม ด้วย ท่านก็อธิบายว่า "ดั้ม - เป็นชื่อไม้ที่ต่อกับเครื่องเหล็กทั้งปวงออกมาสำรับมือเหมือนอย่างดั้มมีด, ดั้มหอก" ดั้ม กับ ด้ำ จะมีความหมายเดียวกันหรือเปล่าเนี่ย อ้าวมีคำว่า กั่น มาอีกแล้ว ท่านก็อธิบายไว้ว่า "กั่น - ของที่คนทำแหลมๆไว้ที่ต้นมีด หฤๅพร้าแลหอกดาบทั้งปวง เปนที่สำหรับจะใส่เข้าไปในด้ำ" อ้อ ส่วนปลายของมีดที่เป็นก้านเล็กๆ ที่ฝังอยู่ในด้ามนี่เขาเรียกว่า กั่น นะ ก็มาหาคำว่า โพง ไม่มีแฮะ มาเปิดหาในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๔๙๓ ท่านก็อธิบายว่า "โพง - ภาชนะสำหรับตักน้ำ, ถ้ามีคันชั่งถ่วง เพื่อให้เบาแรงที่ตักขึ้น คันนั้นเรียกว่าคันโพง" ฮั่นแน่ พบแล้ว "คันโพง - เครื่องสำหรับตักน้ำหรือโพงน้ำ มีคันยาวที่ปลาย มีเชือกผูกโยงเพื่อให้แข็งแรง" เอาเชือกผูกโยงไว้ตรงส่วนไหน ? แล้วก็มาอ่านความหมายของ คันชั่ง ต่อไป "คันชั่ง - เครื่องชั่งซึ่งมีคันบอกจำนวนน้ำหนักที่ชั่ง" อันนี้เคยเห็นแน่นอน เป็นตาชั่งจีนที่ปลายด้านสั้นเป็นถาดสำหรับวางของที่จะชั่งหรือเป็นตาขอแขวน ส่วนปลายด้านยาวมีลูกตุ้มแขวนเลื่อนได้ มีขีดบอกบนก้านเป็นระยะเพื่อบอกน้ำหนัก เคยเห็นชาวสวนผักเขาใช้กระบวยสังกะสีหรือไม้ไผ่ตอกสานเป็นรูปคล้ายเสียมต่อด้ามไม้ไผ่ยาวๆ ตักน้ำ จากในร่องสวนขึ้นรดผัก ไม่แน่ใจว่าเขาเรียกว่า "กะพ้อม" หรือเปล่า
ที่ต่างจังหวัดที่เป็นบ้านนอกที่ยังใช้น้ำบ่อ เขาเอาไม้ไผ่ยาวๆ ให้มีจุดหมุนตรงกลางลำพาดไว้บนยอดเสา ทำจากไม้ไผ่สองลำ ปลายหนึ่งผูกเชือกกับกระป๋องน้ำหย่อนลงในบ่อน้ำอีกปลายหนึ่งผูกกับขอนไม้ถ่วง เอาไว้เพื่อช่วยผ่อนแรงเวลาตักน้ำขึ้นจากบ่อ จะใช้คำว่า "คันโพง" นี้ได้หรือเปล่า
ขออนุญาตให้ช่วยสรุปหน้าตาของเจ้า "คันโพง" นี้หน่อยครับ
|