เรื่องบิดาหัดให้เด็กชายทัดทำนา
เจ้าคุณสโมสรสรรพการ ได้เล่าเรื่องหัดทำนาไว้น่าสนใจดังนี้
ที่บ้านบิดานั้น มีที่นาอยู่ ๑ ไร่ เมื่อถึงฤดูทำนา บิดาจะหัดให้บุตรทุกคน
ทำนาตามแรงกำลังที่พอจะทำได้ มีตั้งแต่หัดไถ หว่านกล้า ดำนา
ไล่นก เกี่ยวข้าว นวดข้าว ขนและหาบข้าวเข้ายุ้งฉาง บุตรคนใดมีกำลัง
ทำการแผนกใดได้ ก็แบ่งหน้าที่กันทำทุกคน
คงมีแต่การนำโคมาเทียมแอกไถนั้นที่ต้องให้ผู้ใหญ่มาเทียมให้
เพราะเกินกำลังเด็ก เรียกว่าเมื่อถึงฤดูทำนาแล้ว
ก็มีงานหน้าที่ใก้ทำตลอดหน้านา เพราะบิดาฝึกให้บุตรทุกคน
ได้ทำเป็นทุกอย่างในการทำนา
...
แก้ไขคำพิมพ์ผิด
เรื่องบิดาหัดให้เด็กชายทัดยิงปืนการหัดอีกอย่างที่บิดาบังคับให้บุตรทุกคนต้องหัด คือ การหัดยิงปืน
บรรดาบุตรทั้งหลาย ถ้าใครโตพอจะจับปืนมั่นแล้ว ท่านจะให้หัดปืนทั้งสิ้น
ในครั้งนั้น มีแต่ปืนคาบศิลาเท่านั้น แต่เลือกเอาปืนขนาดย่อมๆมาใช้หัด
การหัดยิงปืนของบิดาเจ้าคุณสโมสรสรรพการมีขั้นตอนการหัดเป็นลำดับดังนี้
หัดเบื้องต้น เอาปืนคาบศิลาขนาดย่อมมาถอดศิลาปากนกออกเสียก่อน
แล้วเอาไม้ใส่ไว้แทน เช้าๆ ให้บุตรมาหัดนั่งเล็งทุกวัน ใช้เวลานานพอสมควร
จากนั้นเมื่อเล็งปืนได้นิ่งพอแล้ว ก็จะหัดให้ลั่นนกปืน โดยมีเกณฑ์ว่า
เมื่อลั่นนกปืนแล้ว ต้องไม่ยวบไหว ต้องนิ่ง
ถัดจากนั้น เอาเบี้ยวางบนปืน แล้วหัดให้ลั่นนกปืน โดยไม่ให้เบี้ยตกจากปืน
เมื่อลั่นนกปืนโดยเบี้ยไม่หล่นแล้ว ก็เอาไม้ที่ใส่แทนศิลาปากนกออก
เอาศิลาปากนกมาใส่ตามเดิม แล้วหัดให้ลั่นนกปืน ทั้งนี้ เมื่อลั่นนกปืนแล้ว
มีประกายไฟออกมาจากศิลาปากนกแล้ว ต้องไม่สะดุ้งตกใจ
และเบี้ยที่วางบนปืนต้องไม่หล่นจากปืน ฝึกไปจนนิ่งดี
จากนั้น จึงใส่ดินชนวน ให้หัดเล็งแล้วลั่นนกปืน เมื่อมีไฟวาบขึ้น
ต้องไม่ตกใจกลัว ไม่สะดุ้ง ปืนต้องประทับนิ่งดี
ต่อจากนั้น หากประทับปืนได้นิ่งดีแล้ว ก็จะบรรจุดินเปล่า ไม่ใส่ลูกปืน
ฝึกให้ยิงโดยไม่ใส่ลูกปืน จนปืนที่ประทับนั้นนิ่งดี
จากนั้น จะเอาลูกปืนใส่ปืนให้เล็งยิงหมายเป้า ซึ่งอยู่ห่างจากปากกระบอกปืน ๓ วา
มีวงดำเป็นหมายเป้าโต ขนาด ๑ นิ้ว หัดยิงให้ถูกวงดำกลางเป้า
เป็นอันสิ้นสุดขั้นตอนการฝึกยิงปืน
ในการฝึกหัดยิงปืนนั้น บรรดาบุตรได้ฝึกหัดปืนแล้ว
มีบุตรคนที่ ๓ ของบิดา ที่ดูจะมีฝีมือยิงปืนได้ดีกว่าทุกคน
ซึ่งต่อมาได้เป็นที่หลวงเสน่ห์สรชิต รับราชการอยู่ในพระราชวังบวร
บุตรคนอื่นนอกนั้น เป็นแต่พอยิงได้บ้าง หลวงเสน่ห์สรชิตนี้
ต่อมาได้รับหน้าที่ฝึกหัดน้องๆ ยิงปืนแทนท่านบิดาด้วย